Türkiye’de sanatçı örgütlenmesi ve Uluslararası Plastik Sanatlar Derneği
Uluslararası Plastik Sanatlar Derneği, Türkiye’nin en önde gelen sanat kurumlarından, sanatçı örgütlenmelerinden biri olmakla beraber son dönemde başkanı olan Bedri Baykam’ın kimliği ile örtüşen bir duruş sergiledi. Sanat çevresi bu örgütü daha işlevsel kılabilir. Kasım 2024 tarihinde gerçekleşecek olan UPSD Genel Kurulu bu açıdan bir fırsat olarak değerlendirilmelidir.
Kasım 2024 tarihinde Türkiye’nin sanat alanındaki en önemli örgütlerinden biri olan Uluslararası Plastik Sanatlar Derneği’nin 16. Genel Kurulu gerçekleşecek. UPSD 2006 yılından beri Bedri Baykam başkanlığında faaliyetlerini sürdürüyor. 21 Kasım 2021 tarihinde düzenlenen son genel kurulda oy birliği ile yeniden başkan seçilen Bedri Baykam bir daha aday olmayacağını açıklamıştı.
UNESCO’nun bir alt birimi olarak 1954 yılında faaliyete geçen AIAP’ın (Association Internationale des Arts Plastiques) Türkiye birimi olan Uluslararası Plastik Sanatlar Derneği (UPSD) 25 Mayıs 1989 tarihinde kuruldu. Kurucu üyeler şu isimlerden oluşuyordu: Alaaddin Aksoy, Beril Anılanmert, Bedri Baykam, Handan Börüteçene, Mehmet Güleryüz, Hüsamettin Koçan, Bünyamin Özgültekin, Yusuf Taktak.
UPSD, 90’lı yıllarda Mehmet Güleryüz, Hüsamettin Koçan, Nilüfer Ergin gibi isimlerin başkanlığında gerçekleştirdiği etkinliklerle Türkiye’nin sanat tarihine önemli katkılarda bulundu. Bu etkinlikler arasında 1995-1998 yılları arasında düzenlenen Genç Etkinlik Sergileri ülkenin sanat tarihine damgasını vurdu.
İlki 1995 yılında düzenlenen Genç Etkinlik Sergileri’nde katılım için yaş sınırı haricinde belirli bir kriter koyulmamış olması, herhangi bir seçici kurulun olmaması, dolayısıyla bir otoriteden söz edilememesi, katılan sanatçılara olabildiğince özgürlük alanı tanıdı. Sergilerin gerçekleşmesindeki en önemli aktörlerden olan Ali Akay’a göre Genç Etkinlikler’de toplumsal ve ahlaki verilere karşı çıkan sanatçılar “yasakaşan” bir yaklaşım ortaya koyarak intihar, cinsel müphemlikler, trans görüntüler, ölüm, cinsel yaşamın gerekleri gibi mevzulara değinildi. Bir sanatçı örgütlenmesi olan UPSD Türkiye’deki sanat alanını olabildiğince derinleştirerek ülkenin o dönemdeki toplumsal hayatında bir nefes alanı yarattı.
UPSD 2011 yılından itibaren Genç Etkinlik başlığıyla sergiler düzenledi fakat bu denemelerin Türkiye’nin sanat alanında dönüştürücü bir etki yarattığı iddia edilemez.
Baykam’ın siyasi alandaki kişisel duruşu 2000’li yılların başında sanat çevresi içinde önemli bir kesim tarafından sert eleştirilere uğruyordu. Baykam, söz konusu dönemde Yurtsever Hareket isimli oluşumun kurucularından ve sözcülerinden biri olarak öne çıkmıştı. 2005 yılında Boğaziçi Üniversitesi’nde düzenlenecek olan “İmparatorluğun Çöküş Döneminde Osmanlı Ermenileri” başlıklı konferansın iptal edilmesine yol açan kamuoyu oluşumunda etkin bir rol üstlenen Baykam, Mart 2006 tarihinde Bilgi Üniversitesi’nde düzenlenen “Kürt Meselesi, Sivil ve Demokratik Çözüm Arayışları” başlıklı konferans öncesinde üniversite önünde düzenlenen protesto eyleminde Yurtsever Hareket’in sözcüsü olarak ülkenin bölünmez bütünlüğüne vurgu yapan bir konuşma yapmıştı. Bununla birlikte UPSD Bedri Baykam’ın başkanlık döneminde Türkiye’nin geçirdiği siyasi, toplumsal dönüşümlerin sanata yansıyan noktalarında faaliyet gösterdiği alana dair tepkiler ortaya koymaktan çekinmediğinden de bahsetmek gerekir.
Baykam’ın siyasi alandaki kişisel duruşu 2000’li yılların başında sanat çevresi içinde önemli bir kesim tarafından sert eleştirilere uğruyordu. Baykam, söz konusu dönemde Yurtsever Hareket isimli oluşumun kurucularından ve sözcülerinden biri olarak öne çıkmıştı.
2020 yılında UPSD Başkanı Bedri Baykam Türkiye’de ifade özgürlüğünün gittikçe daha da kısıtlanmasına dair ilginç bir olayda ön plana çıktı. Şubat 2020’de sanatçı İzinsiz, Devrim Erbil’in İstanbul Kabataş’taki Martı Projesi’nin inşaat alanını kapatan reklam panosunda afiş olarak sergilenen resminin üzerine geçim sıkıntısı nedeniyle yaşanan intiharları konu alan bir iş yapmıştı. Ay-yıldıza asılı bir insan silüeti çizen İsimsiz bu işi yüzünden göz altına alınıp tutuklandı.
A Haber’in başını çektiği bir kısım medya kuruluşu İzinsiz’in işini provokasyon başlığı ile duyurarak konuyu ülke gündemine taşıdı. İzinsiz, Türk Ceza Kanunu’nun “Devletin egemenlik alametlerini aşağılama” maddesi çerçevesinde yargılanırken kendisine önceki işlerine yönelik başka suçlamalar da getirildi. Mahkeme İzinsiz’in tutuklanmasına yol açan işinin sanatsal bir ifade olup olmadığına dair Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nden bilirkişi raporu talep etti fakat ülkenin en önemli sanat kurumu bu konuda sessiz kalmayı tercih etti. Dava sürecinde UPSD’nin başkanı Bedri Baykam, 14 Ocak 2022 tarihli Independent Türkiye’de yayınlanan Cihat Arpacık’ın haberinde İzinsiz’e destek vermek yerine kendisini sinsilikle, kısa yoldan şöhret olma niyeti taşımakla, sanatçının ifade özgürlüğünü savunanları da ucuz bir komploya alet olmakla suçladı. İzinsiz, Kabataş’taki işine dair yapılan suçlamadan beraat etti ama savcının sanatçının geçmişte ürettiği işlerden çıkarttığı Cumhurbaşkanı’na hakaret suçlamasından 1 yıl 2 ay 27 gün hapis cezası aldı. Ceza ertelendi. Üniversitenin ve Bedri Baykam’ın bu olaydaki tutumu Türkiye’nin sanat tarihinde yerlerini aldılar.
Türkiye’de sanatçılar ülkenin siyasi, ekonomik şartları altında var olma mücadelesi veriyorlar. Bu mücadele yalnızca devleti yöneten iktidarlara karşı değil sanat alanındaki güç ilişkileri çerçevesinde de yürüyor. 2000’li yıllarda özellikle çağdaş sanat alanında sanatçıların kendi aralarında örgütlenme gerekliliği hep gündemde. Buna dair çeşitli girişimler de söz konusu oldu. Uluslararası Plastik Sanatlar Derneği, Türkiye’nin en önde gelen sanat kurumlarından, sanatçı örgütlenmelerinden biri olmakla beraber son dönemde başkanı olan Bedri Baykam’ın kimliği ile örtüşen bir duruş sergiledi. Sanat çevresi bu örgütü daha işlevsel kılabilir. Kasım 2024 tarihinde gerçekleşecek olan UPSD Genel Kurulu bu açıdan bir fırsat olarak değerlendirilmelidir.
- Almanya’nın Vicdanı: Anselm Kiefer - 21 Nisan 2024
- Erol Aksoy’un cevabı - 6 Nisan 2024
- 1 Nisan 1948 Akademi Yangını - 24 Mart 2024