İYİ Parti tartışmaları üzerinde: Hangi milliyetçilik?

Ulusalcılık ve kasabalılık sarmalında sıkışan bir milliyetçilik anlayışının popülist siyasetin kullanımı dışında bir işlevi gözükmemektedir. Bunun bedeli, en azından ekonomimize, gençlerimizin geleceğine ve demokrasimize olmaktadır. Yarınlarımız ve ortak aidiyetimiz için kültürel muhafazakarlığı, öteki ile uzlaşabilmeyi ve vatanseverliği içeren önyargısız makul bir milliyetçiliğe ihtiyacımız elzem durmakta.

Genel seçim sonuçlarıyla özellikle muhalif kamuoyunun ilgisi siyasetten uzaklaşmış durumda. CHP’de yönetim devrinin temkinli iyimserliği, CHP kemik seçmeni üstünde henüz etkisini sürdürmekte. “Helalleşme politikaları”ndan bir iş çıkmadığını gören “muhalif medya” ise, kendi mahallesinin kodlarının limitlerine çekilmiş vaziyette. İhtiyacı olan ilgiyi siyasette magazine yoğunlaşmakla aramakta. Kısmen veya açıktan da olsa, onlarda artık “Atılı Ötekiler”e ambargo uygulamakta. Muhalefet, adeta siyaseti ve medyasıyla statüko-otorite-popülizmin sarkacının sağlam bir diğer aktörü olma zorlanmasının görüntüsünde. Bu durumda, “Orijinal olarak MHP veya AK Parti varken neden ayrı partiler kuruldu madem, içeride mücadele etseydiniz?” sorusunu hedef seçmene sordurmakta.

Son birkaç genel seçimde iktidar bloğunun halk desteği hiçbir şekilde düşmedi. Merkezde seçmenin kaygılarını giderecek ve özlemlerini yeşertecek bir merkez sağ parti arayışı zihinlerde ve pratikte hep oldu. Bu anlamda İYİ Parti’nin kurulması ve süreci dikkat çekici oldu. İYİ Parti’nin siyasi serencamına baktığınızda, MHP’nin ve AKP’nin ana gövdesinden oy alamadığını görmekteyiz. Her şeye rağmen de Türk siyasi tarihindeki başarılı veya başarısız kopuş hareketlerine baktığınızda, İYİ Parti hareketini tabanını da oluşturması vesilesiyle başarısız sayamayız.

Burada. tarihte “kaygı durumlarında yükselen milliyetçilik ideolojisinin” ülkemizde hangi niteliklerde seçmene ve siyasete yansıyabildiğine bakabilmeliyiz. Akçura ve Gasprinski gibi aydınların Türkçülük-Turancılık ideolojilerini bugünkü milliyetçilik tasavvurları ile aynileştirmemek gerekmekte. Zira o dönemde Çarlık yıkılırken Rusya’daki Türk aydınları Lenin ile bir özerklik mutabakatı içindeydiler. Kazan aydınları, devrim ideolojisiyle çelişmeyip Osmanlı-Rus barışını da sağlayacak, Osmanlı’nın bekasıyla birlikte emperyal bir uzlaşmaya gidebilecek bir fikrin peşindeydiler. Gaspıralı’nın “dilde, fikirde ve işte birlik” düsturu böyle bir şeydi. Bu durum, kısa bir süre içinde olsa, İTC’nin fikir kulübü Türk Yurdu dergisi müdavimlerine cazip gelebiliyordu. Bu Türkçülük anlayışı, sonradan Balkan Savaşı sonuçlarıyla senteze girip daha realist bir devlet ideolojisi niteliğini taşıyacaktı.

Ortadoğu’daki gelişmeler; İŞİD, Suriye ve Irak’ın bir şekilde bölünme süreci Türkiye siyasetinde milliyetçi ideolojinin refleksif bugünkü kapsamını oluşturuyordu. Bu milliyetçilik artık, sadece MHP’nin değil devletin ve iktidarın da sınırlarıydı.

MHP’NİN SINIRLARINDAN DEVLETİN BİR SINIRLARINA MİLLİYETÇİLİK

Yeni Türkiye devletinde milliyetçilik ideolojisi ve siyasi hareketleri, bir iç veya dış tehdide karşı korunma refleksi olarak gelişti. Bugünkü gibi Türkiye’de siyasi milliyetçilik hep devlet öncelikli oluştu; toplum öncelikli değil. Devlet güvenlik bürokrasisinin tercihleri belirleyiciydi. Hikâyenin başlangıç anı da, Sovyet tehdidi ve ideolojisi Komünizm’e karşı zuhur etti. Bu, NATO ve devlet güvenlik politikalarına aykırı bir durum da değildi. Anadolu’nun doğusu ve kuzeyi Rus işgalinden çok çekmişti. Komünizm’e karşı mücadele dernekleri ve siyasi hareketleri hep ilgi görecekti. O sıralarda İsrail’in kuruluşu ve apokaliptik iddiaları da devlet için bir tehditti. O dönemde yeşeren politik milliyetçi hareketlerin retoriğine anti-Siyonist diskurun ilavesi de sürpriz sayılmazdı.

Sovyetlerin dağılması ve ideolojisinin artık bir tiyatro niteliği kazanması Türk siyasetinde milliyetçi konsepti de değiştirdi. Bosna Savaşı sonuçları, özellikle milliyetçilik ideolojisinin Komünizm’den sonraki “yeni öteki”sini Haçlılar-Batı olarak yaptığını kısmen söyleyebiliriz. Artık işin içine İslamcılık ve Osmanlıcılık da girmişti. Bu durum, aynı zamanda realist gözükmese de, kendi dışında tarihinin eski dostlarını da koruma içgüdüsüyle ve Haçlı tehdidinin de bitmeyeceği kaygısını da taşıtıyordu. Aynı tarihlerde silahlı PKK ve siyasi Kürt ayrılıkçı hareketinin terör eylemleri ve talepleri de Bosna Savaşı dış tehdidinin yanında uzun yıllar sürecek toplumsal bir iç tehdit rahatsızlığını da pekiştiriyordu.

Ortadoğu’daki gelişmeler; İŞİD, Suriye ve Irak’ın bir şekilde bölünme süreci Türkiye siyasetinde milliyetçi ideolojinin refleksif bugünkü kapsamını oluşturuyordu. Bu milliyetçilik artık, sadece MHP’nin değil devletin ve iktidarın da sınırlarıydı. Toplumun belirlediği sınırlar içinde siyaset yapmak zorunluluğunu kabullenen diğer politik muhalif aktörlerin de arka planda kırmızı çizgileriydi.

Söz konusu milliyetçiliğin adrenalin ve kaygı üretme sürekliliği, son 40 yılda birkaç defa kesintiye uğrayabildi. Ülkede reform rüzgarları yaşanabildi. AB normları ve Kürt sorunu çözümü devletin gündemi olabildi. Bu dönemler 1983-90 Özal ve 2002-2013 AK Parti dönemleriydi. Bu dönemlerde, demokrasinin özgüveni etkisiyle hukuk ve ekonomik refah ön plandaydı. Toplum, “Devlet bu işlere el attıysa vardır bir hayır.” diyebiliyordu. Korku adrenali yerine, Kürt sorunu dahil dış politikada da ümit verici hamleler yapılabiliyordu. Şimdiki muhalefetin, başta İYİ Parti olmak üzere, bu kısa bahar deneyimlerini göz önünde bulundurmaları gerekmekteydi.

Köylü nitelikli, mesleksiz ve devlete bağımlı kısmen dış dünyaya kapalı, garantici, sorgulamadan devletçi bir sosyolojinin yanında olan taşralı milliyetçilik anlayışına karşın; dünyaya açık, meslekli, devlet gelirine muhtaç olmayan kısmen seküler orta sınıf bir sosyolojinin siyasi milliyetçiliğinin potansiyelinden de bahsedebiliriz: İYİ Parti, kuruluş anında, işte tam da böyle bir sosyolojinin ümidiydi.

TAŞRADAN ŞEHRE, MHP’DEN İYİ PARTİ’YE: MUKAYESELİ BİR TOPLUMSAL MİLLİYETÇİLİK ANALİZİ

Milliyetçi ideolojinin siyasi serencamında, devletteki kadar, toplumdaki karşılık da önem kazanmakta. Taha Akyol,[1] Mustafa Çalık’ı anarken, “MHP Hareketi” kitabından alıntılar yapmakta. Çalık kitabında, Gümüşhane’de bine yakın sayıda MHP’lilerle “derinlemesine mülakat” metoduyla görüşmeler yaparak, “Neden ve ne suretle MHP’li yahut milliyetçi-ülkücü oldunuz?” sorusunun cevabını araştırır. Onlar için, Merhum Türkeş’i “gayet otoriter, ciddi ve çok erkek adam” olarak görmeleri, Komünizm’le onun başa çıkacağını düşünmeleri önemli bir motivasyondur. Çalık, bölgenin moderniteye tepkisinde pederşahi otorite anlayışının önemine dikkat çeker. Çalık’a göre, sosyolojik yapıda, “hiyerarşik bir otoriterlik ve tavizsiz bir disiplin kültü” vardır. “Meşruiyetin kaynağı, hukuk ve nizama değil, temel ‘değerler’ ve siyasi ideolojiye dayandırılmıştır.” Çalık, MHP kültürünün bu yönlerini anlatırken, sol tarafından “faşizm” diye nitelenmesinin yanlış olduğunu da izah eder.

Köylü nitelikli, mesleksiz ve devlete bağımlı kısmen dış dünyaya kapalı, garantici, sorgulamadan devletçi bir sosyolojinin yanında olan taşralı milliyetçilik anlayışına karşın; dünyaya açık, meslekli, devlet gelirine muhtaç olmayan kısmen seküler orta sınıf bir sosyolojinin siyasi milliyetçiliğinin potansiyelinden de bahsedebiliriz. İYİ Parti, kuruluş anında, işte tam da böyle bir sosyolojinin ümidiydi. Türkiye’nin de malum temel sorunları olan demokrasi ve Kürt sorunu gibi hususların toplumsal bir temel güveni sağlayacak şekilde çözülebilmesinde ikinci tür milliyetçilik nirengi noktasını teşkil edebilecektir. Kastedilen bu durumu basitleştirirsek; parmak sallayan, korkutan milliyetçiliğe karşı, kucak açan, gülen milliyetçilikten bahsetmek mümkün olabilir. Bunu herkes için “Vatanseverlik” şeklinde özetleyebiliriz de.

“Kentli milliyetçilik”, sıkça “seküler ulusalcılık” ile karıştırılmakta. Ulusalcılık; tartışmaya kapalı doğrularıyla, içinde ötekilere öfkeyi barındıran, dolaylı olarak da olsa nasyonal-sosyalizmi anımsatan bir bakış açısı. Sınıfsal ve elit niteliği de kısmen dikkat çekmekte. Ülkedeki göçmen ve sınıfsal ötekinin nefreti üzerine güçlenmekte.

İYİ Parti, kendi içindeki bu kapsamdaki yolsuzluk, HEDEP ve benzer tartışmalarıyla ve ilgili aktörleriyle ilgi odağı. Partinin geleceği merkez sağ veya taşra popülizminde değil, yarınlar için verebilecekleri fikri ve etik tutarlılıkta gözükmekte.

NASIL BİR MİLLİYETÇİLİĞE İHTİYAÇ VAR?

Türkiye siyaseti 1950’den bu yana, sağ ağırlıklı oluşan bir merkezin rant ekonomisi ile ilişkisi üzerine kurulu. Muhalif yerel yönetimlerde bu tartışmalardan bağımsız değil. Düzgün siyasetçiler ve idealist partililer dahil, siyasetin finansmanı sorunu, Şarklı yöntemlerle kendilerince aşılmaya çalışılmakta. Parti teşkilatlarının önemli bir kısmının motivasyonu ise, yerel veya merkezde rol alabilip, bu şekilde devletten kendi hayati çıkarlarının sağlanması üzerine. İşin tuhafı da, toplum da bu tip siyasetten veya rant ekonomisinden rahatsız olmamakta, dahası bu siyasetin kendisine bir şey ummakta. Önceki yazılarımda belirttiğim gibi, mahalle sağ yolsuzluğu, alt yapı ve hizmet yatırımı; sol siyasetin yerel yolsuzluğunu ise, ilgili aktörlerin doğal olarak yatırıma dönüştürme becerisini gösteremedikleri bir “hırsızlık” olarak varsaymakta.

Ne yazık ki “ortak bir aidiyet açısından kapsayıcı seküler milliyetçilik” iddiasında olan politik hareket, zuhurundan bu yana “siyasetin yapıcı yolsuzlukla finansmanı” tartışmalarının dışında kalamadı. Belki geldikleri merkez eski sağ geleneğin bu vazgeçilemeyecek bir alışkanlığı ve metoduydu. Klasik toplumsal sağ taban da bu tarzdan rahatsız değil gözükmekte. Ancak ülkenin %75’i oy vermesine karşın mevcut siyasetten rahatsız ve kaygılarıyla da bir yeniyi arama potansiyelini taşımakta. Fakat İYİ Parti ve diğer muhalif aktörler şimdilik olumlu potansiyellerine rağmen yarının Türkiye’sinin yenisinin inşası için henüz hazır gözükmemekteler. “Statükonun dayattığı bekacı popülist milliyetçiliği” toplumun kırmızı çizgisi farz etmekteler.

Değişimler genelde dip dalga ile gelir. Bunu görebilen siyaset gelecekte söz sahibi olabilir. Ulusalcılık ve kasabalılık sarmalında sıkışan bir milliyetçilik anlayışının popülist siyasetin kullanımı dışında bir işlevi gözükmemektedir. Bunun bedeli, en azından ekonomimize, gençlerimizin geleceğine ve demokrasimize olmaktadır. Yarınlarımız ve ortak aidiyetimiz için kültürel muhafazakârlığı, öteki ile uzlaşabilmeyi ve vatanseverliği içeren önyargısız makul bir milliyetçiliğe ihtiyacımız elzem durmakta.

İYİ Parti, kendi içindeki bu kapsamdaki yolsuzluk, HEDEP ve benzer tartışmalarıyla ve ilgili aktörleriyle ilgi odağı. Partinin geleceği merkez sağ veya taşra popülizminde değil, yarınlar için verebilecekleri fikri ve etik tutarlılıkta gözükmekte.

[1] https://www.karar.com/yazarlar/taha-akyol/mustafa-calik-ve-milliyetcilik-1598323