Anasayfa » Yazılar » Kuzey Kıbrıs’ta regülasyon ve tütün kontrolü

Kuzey Kıbrıs’ta regülasyon ve tütün kontrolü

Kuzey Kıbrıs’ta regülasyon ve tütün kontrolü
PAYLAŞ

Elektronik sigaraların yasal bir çerçevede regüle edilmesi, yalnızca bir kesime değil, toplumun geneline yarar sağlayacak bir politika yaklaşımıdır. Bu yasallaşma süreci, sadece tüketici sağlığını korumakla kalmayıp, aynı zamanda devletin ekonomik ve toplumsal sorumluluklarını yerine getirmesine de olanak tanıyacaktır.

Elektronik sigaralar, tüketim politikalarına ilişkin tartışmalarda şu sıralar en popüler konumda. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde, geçtiğimiz aylarda tek kullanımlık elektronik sigaraların (puff bar) yasallaşması, haliyle pek çok tartışmayı beraberinde getirdi[1]. Bu yazıda, elektronik sigaraların yasallaşmasına, halihazırda yasal statüye halâ erişemediği Türkiye’den bir bakış açısıyla, yasallaşma sürecinin sosyal, ekonomik ve tıbbî etkilerini kamu politikası ekseninde değerlendireceğiz.

Kuzey Kıbrıs’ta tek kullanımlık elektronik sigaraların yasallaşma süreci, özellikle karaborsa piyasasının etkilerini göz önünde bulundurarak ele alınmalıdır. Bu coğrafyada, yasal olmamasına rağmen, elektronik sigaralar oldukça erişilebilir durumdaydı. Bireyler, çeşitli kaçak yollarla bu ürünlere ulaşabiliyorlardı. Bu durum, yasal olmayan bir ticaretin nasıl büyüdüğünün ve kontrolsüz bir piyasanın nasıl tehlikeli sonuçlar doğurabildiğinin açık bir örneğiydi.

Karaborsada satılan tek kullanımlık elektronik sigaraların içeriği konusunda hiçbir güvence yoktur. Bu, tüketiciler için büyük bir sağlık riski oluşturmaktadır. Yasal olmayan ürünler, denetimsiz ve standartların dışında üretilebilir ve bu da kullanıcıların maruz kaldığı potansiyel tehlikeleri artırır. Ayrıca, bu tür ürünlerin kaçak yollarla temini, bireylerin yasa dışı faaliyetlere bulaşmasına yol açabilir, bu da sosyal ve hukuki açıdan başka sorunları beraberinde getirir.

Bir diğer önemli mesele ise, devletin bu süreçten elde edebileceği finansal kayıplardır. Yasal olmayan bir pazarda, devlet herhangi bir vergi geliri elde edemez. Bu, hem devletin potansiyel gelir kaybı anlamına gelir hem de kamu sağlığına yönelik yatırımların finansmanı için önemli bir kaynak kaybıdır. Dolayısıyla, elektronik sigaraların yasal olmaması hem tüketiciler hem de devlet için zararlı bir durum oluşturmaktadır.

Neticede Kuzey Kıbrıs’taki yasallaşma süreci, bu problemlere bir çözüm sunma potansiyeline sahiptir. Yasallaştırma, elektronik sigaraların güvenliği ve kalitesi üzerinde devletin denetimini artırabilir; aynı zamanda vergi gelirleri yoluyla devletin mali kaynaklarını da güçlendirebilir. Bu yönüyle, yasallaşma süreci, sadece sağlık açısından değil, ekonomik ve sosyal boyutlarıyla da toplumun yararına hizmet edebilir.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yayınlanan ve son derece kayda değer olan bir diğer veri ise, sigarayı bırakmak isteyip de bırakamayan her iki kişiden birinin, yine sigaraya bağlı sebeplerden ötürü hayatını doğrudan kaybettiği yönündedir.

ELEKTRONİK SİGARA: ARTILAR VE EKSİLER

Gelgelelim tek kullanımlık elektronik sigaraların yasallaşması, toplumda çeşitli tartışmalara yol açmıştır. Bazı çevreler, bu ürünleri kategorik olarak zararlı olarak nitelendirirken, bu genelleme, kapsamlı bilimsel analizler ve objektif değerlendirmelerle sorgulanmalıdır. Önemli olan, elektronik sigaraların geleneksel sigaralara kıyasla sağlık üzerindeki etkilerinin doğru bir şekilde anlaşılması ve bu ürünlerin potansiyel yararlarının yanı sıra risklerinin de dikkate alınmasıdır. Bu noktada, bilimsel temellere dayalı, dengeli ve kapsamlı bir değerlendirme, karar verme süreçlerinde rehberlik edici olmalıdır.

Elektronik sigaralar, propilen glikol (PG) ve sebze gliserini (VG) kimyasalların elektronik yolla ısıtılması sonucunda bireyin nikotin tatminini karşılayan ürünlerdir. Bugün, dünyanın pek çok gelişmiş ülkesinde elektronik sigaralar, sigara tüketimine karşı halihazırdaki en etkili alternatif olarak değerlendirilmektedir. Örneğin Birleşik Krallık[2], Kanada[3], Yeni Zelanda[4] ve Amerika Birleşik Devletleri[5] gibi ülkelerin ulusal pozisyonu, tamamen risksiz olmadığı kabul edilmek suretiyle elektronik sigaraların, halihazırda sigara tüketmekte olan bireyler için daha az zararlı bir alternatif  olabileceği yönündedir.

Geleneksel sigara tüketimi, insanlık tarihinin gördüğü en büyük tüketim salgınıdır. Geleneksel sigara tüketimi, her yıl dünyada 8 milyonu aşkın insanın doğrudan ölümüne neden olmaktadır[6]. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yayınlanan ve son derece kayda değer olan bir diğer veri ise, sigarayı bırakmak isteyip de bırakamayan her iki kişiden birinin, yine sigaraya bağlı sebeplerden ötürü hayatını doğrudan kaybettiği yönündedir[7]. Halihazırdaki bilimsel çalışmalar, elektronik sigaraların, doğru kullanıldığı takdirde, sigarayı bırakmak için en etkili alternatif olduğunu işaret etmektedir. Birleşik Krallık Halk Sağlığı Kurumu NHS, bu pozisyonu doğrulamaktadır[8]. Ann McNeill’ın Public Health England için öncülük ettiği 2021 tarihli çalışma, elektronik sigarayı başta Champix gibi nikotin replasmanı tedavisi (NRT) ilaçlarıyla kıyaslamış ve elektronik sigaraların bireylerin sigarayı bırakabilmesi için açık ara daha etkili bir yol olduğunu tespit etmiştir[9]. 2013 senesinde Harm Reduction Journal’da yayınlanan bir çalışmada Palosa, çalışmanın hedef grubundaki halihazırda sigara tüketmekte olan yetişkinlerin %80’inin, daha önce sigarayı bırakmayı denediğini fakat ancak elektronik sigara kullandıktan sonra bir daha geri dönmemek üzere bırakabildiğini tespit etmiştir[10].

Tüm bu açıklamalar, bizleri elektronik sigaraların başlı başına yararlı ve hatta zararsız birer alternatif olduğu sonucuna ulaştırmamalıdır. Elektronik sigaralar, risksiz değildir ve yalnızca halihazırda sigara tüketen yetişkin bireyler için bir alternatif teşkil etmektedirler.  Dolayısıyla, tek kullanım amaçları sigarayı bırakmak olmalıdır.

 Elektronik sigaralar, halihazırda nikotin bağımlısı olan bireylerin sigarayı bir daha geri dönmemek üzere bırakabilmesi için halihazırdaki en etkili alternatiftir[1] ve doğru regülasyonların olmadığı bir piyasada, e-sigara kaynaklı zararlar çeşitlenebilir.

ELEKTRONİK SİGARA İÇİN BAZI NOTLAR

Tüm bu açıklamalardan hareketle, elektronik sigaralara ilişkin neler bildiğimize bir göz atalım.

Neler biliyoruz?

  1. Elektronik sigaralar, geleneksel sigara tüketimine kıyasla %95 daha az zararlıdır[11].
  2. Elektronik sigaralar, halihazırda nikotin bağımlısı olan bireylerin sigarayı bir daha geri dönmemek üzere bırakabilmesi için halihazırdaki en etkili alternatiftir[12].
  3. Doğru regülasyonların olmadığı bir piyasada, e-sigara kaynaklı zararlar çeşitlenebilir.

Diğer öncüller arasında en önemlisi budur. Elektronik sigaralar, adıyla müsemma, birer zarar azaltma ürünüdür. Elektronik sigara kullanımına ilişkin yazı boyunca sıkça ifade ettiğimiz, “yalnızca yetişkin ve halihazırda nikotin bağımlısı olan bireyler için” bir alternatif olduğu iddiasını hayata geçirmenin tek yolu, regülasyonlardır.

Bu regülasyonlar için, üçlü bir kamu politika stratejisi izlemenin gerekliliği kanaatindeyiz:

  1. Yasallaştırma

1920 senesinde Amerika Birleşik Devletleri’nde uygulanan meşhur Alkol Yasağı (Prohibition) dünyaya tek bir şeyi kanıtlamıştır: Yasak, karaborsa doğurur. Yasallaşma ise, karaborsanın nihai ve kalıcı çözümüdür. Birkaç ay öncesine kadar Kuzey Kıbrıs’ta elektronik sigaraların yasal olmayışı, korkunç bir karaborsa doğurmuştu. Yasallaşma, bu sorunun kökten çözümü için en önemli adımdır. Öyle ki yasallaşmayla beraber devlet, halihazırda negatif dışsallık üreten bu ürünlerden güçlü bir kamu finansmanı sağlayabilir. Bunun da ötesine yasallaşma, devletin o ürünü resmen tanıması anlamına gelir. Böylece ürünün üzerindeki bir sis perdesi, adeta kalkar. Bir sonraki öncüllerde işleyeceğimiz konulara ilişkin devletin eli güçlenir, yani devlet, yasal olarak tanıdığı bir ürüne karşı etkili bir bilinçlendirme faaliyeti sürdürebilir ve bu ürünün kullanımını çeşitli hedef gruplar ile sınırlayabilir. Yasallaşma olmadan, bir sonraki adımlara geçmenin hiçbir yolu yoktur, bu nedenle yasallaşma, etkili bir kamu politikası için en önemli (ve en avantajlı) adımdır.

  1. Düzenleme

Düzenleme, elektronik sigaraların yalnızca hedef kitlesine ulaşmasını amaçlayan farklı regülasyonlar bütünüdür. Elektronik sigaraların tek hedef kitlesi, halihazırda sigara tüketmekte olan yetişkinlerdir. Dolayısıyla devlet, yerinde düzenlemeler yaparak elektronik sigara satışının bu hedef kitlenin dışındaki bireylere (örneğin çocuklara veya sigaraya hiç başlamamış yetişkinlere) satışını sınırlayabilir.

Yukarıda ifade ettiğimiz üzere, devletin egemen olmadığı ve karaborsanın hâkim olduğu bir piyasada, devletin böyle bir kudreti maalesef söz konusu değildir. Öyle ki devlet, yasal olarak tanımadığı, yani hiçbir surette satışına izin vermediği bir ürünün kimlerin eline geçtiğini denetleyemez. Bu nedenle elektronik sigaraların yasal olmadığı Türkiye gibi ülkelerde, gençlerde elektronik sigara kullanımı ve bilinçsiz elektronik sigara kullanımı artmaktadır.

Önemli nokta şu ki, Türkiye’de elektronik sigaranın yasal olmayışı, elektronik sigaraların bulunamayacağı anlamına gelmemektedir. Evet, yasal surette satışı mümkün değildir ancak karaborsa aktivitesi neticesinde elde edilen bu ürünler için (ki oldukça büyük bir yüzdeye tekabül etmektedir) devletin alabileceği hiçbir aksiyon yoktur. Nitekim, yasal surette satışına izin verilmeyen bir ürünün kimlerin eline geçtiğini kontrol etmesi de eşyanın tabiyatı gereği mümkün değildir.

  1. Bilinçlendirme

Elektronik sigaralar birer keyif ürünleri değil, zarar azaltma mekanizmalarıdır. Amacı, sigara tüketimini bir daha geri dönmemek üzere bıraktırabilmektir. Dolayısıyla tüketimin yalnızca bu öncülle sınırlı kalabilmesi için başta sivil toplum kuruluşları ve kamu sağlığı kuruluşları, vatandaşları doğru kullanım için bilinçlendirmelidir. Bu surette, elektronik sigaralar olması gerektiği gibi salt nikotin replasmanı amacıyla kullanılabilecektir.

Sonuç olarak;

Kuzey Kıbrıs’ta tek kullanımlık elektronik sigaraların yasallaşması, bazı karşıt görüşlü yazarlar tarafından eleştirilse de, bu sürecin aslında güvenli ve düzenli bir piyasa yaratma yolunda atılmış önemli bir adım olduğu unutulmamalıdır. Eleştiriler genellikle, yasallaşma kararının belli kesimlere ekonomik çıkar sağlamak amacıyla alındığı yönünde yoğunlaşmaktadır. Ancak, bu yaklaşım, yasallaşmanın sağlık ve toplum güvenliği açısından getireceği potansiyel faydaları göz ardı etmektedir. Bilimsel araştırmalar ve diğer ülkelerdeki uygulamalar göstermektedir ki, düzenli ve yasal bir piyasa hem tüketicilerin sağlığını koruma hem de devletin kontrol ve düzenleme yeteneğini artırma açısından hayati öneme sahiptir.

Son tahlilde, elektronik sigaraların yasal bir çerçevede regüle edilmesi, yalnızca bir kesime değil, toplumun geneline yarar sağlayacak bir politika yaklaşımıdır. Bu yasallaşma süreci, sadece tüketici sağlığını korumakla kalmayıp, aynı zamanda devletin ekonomik ve toplumsal sorumluluklarını yerine getirmesine de olanak tanıyacaktır. Böylelikle, bu adım, hem sağlık hem de toplumsal refah açısından, uzun vadeli ve öngörülebilir olumlu etkilere sahip olacaktır.

Çağın T. Eroğlu, Individual Choice Initiative Eş Kurucusu

[1] https://haberkibris.com/ekmekci-kimi-zengin-ediyoruz-0828-2023-11-14.html

[2] Birleşik Krallık Halk Sağlığı Kurumu NHS’in resmî internet sitesinde yayınlanan “Using e-cigarettes to stop smoking” başlıklı bilgi notundan alınmıştır.

[3] Kanada hükümeti resmî sitesi www.canada.ca adlı adreste yayınlanan “Risks of Vaping Başlıklı 2018 tarihli bilgi notundan alınmıştır.

[4] Yeni Zelanda Sağlık Bakanlığı web sitesinden alınmıştır. https://www.health.govt.nz/our-work/regulation-health-and-disability-system/vaping-herbal-smoking-and-smokeless-tobacco-products-regulation

[5] Amerika Birleşik Devletleri Center for Disease Control (CDC) internet sitesinden alınmıştır. https://www.cdc.gov/tobacco/basic_information/e-cigarettes/about-e-cigarettes.html

[6]https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/tobacco#:~:text=Around%2080%25%20of%20the%20world’s,(WHO%20FCTC)%20in%202003.

[7] Ibid

[8] https://www.nhs.uk/better-health/quit-smoking/vaping-to-quit-smoking/

[9] McNeill “Vaping in England: an evidence update including vaping for smoking cessation” Public Health England (2021)

[10] Polosa, R., Rodu, B., Caponnetto, P. et al. A fresh look at tobacco harm reduction: the case for the electronic cigarette. Harm Reduct J 10, 19 (2013). https://doi.org/10.1186/1477-7517-10-19

 

 

[11] McNeill “E-cigarettes: an evidence update A report commissioned by Public Health England” Public Health England (2015); Kirby “E-cigarettes declared 95% less harmful than tobacco by UK health body” The Lancet (2015).

[12] McNeill (2021); Office for Health Improvment and Disparities “Nicotine vaping in England: 2022 evidence update”

 

Çağın Tan Eroğlu
Latest posts by Çağın Tan Eroğlu (see all)
PAYLAŞ

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir