Afşin Elbistan Termik Santrali’ne iki yeni ünite Ceyhan Havzası’nı kurutacak

6 Şubat depremlerinin ardından ciddi darbe alan Maraş’ta yıllardır süregelen tüm çabalara ve mücadelelere rağmen Türkiye’nin hatta Avrupa’nın en kirli termik santrallerinden Afşin Elbistan Termik Santrali, zehir saçmayı sürdürüyor. Bu yetmiyormuş gibi şimdi Afşin-Elbistan A Termik Santrali’ne ilave iki ünite daha açılması için ÇED başvurusunda bulunuldu.Türkiye’de siyasi ve ekonomi gündem hızlı değişiyor, ancak Türkiye’nin kömürlü termik santraller gündemi hiç değişmiyor.6 Şubat depremlerinin ardından ciddi darbe alan Maraş’ta yıllardır süregelen tüm çabalara ve mücadelelere rağmen Türkiye’nin hatta Avrupa’nın en kirli termik santrallerinden biri olarak bilinen Afşin Elbistan Termik Santrali, zehir saçmayı sürdürüyor.Bu yetmiyormuş gibi şimdi Afşin-Elbistan A Termik Santrali’ne ilave iki ünite daha açılması planlanıyor. Sermaye grubu, bunun için ÇED başvurusunda bulundu.Hâli hazırda Afşin-Elbistan A Termik Santrali’nin dört ünitesi, Afşin-Elbistan B Termik Santrali’nin ise dört ünitesi bulunuyor. Mevcuttaki bu sekiz ünitenin kapasitesi ise 2795 MW büyüklüğünde.Bu santraller 40 yıldır kömürün gölgesinde yaşayanların sağlığına ve çevreye büyük zararlar vermesine rağmen Afşin-Elbistan A Termik Santrali’ne 688 MW kapasiteye sahip iki ünite daha eklenmesi planlanıyor.Düşünebiliyor musunuz, artık ekonomik ömrünü tamamlamış, bir an önce kapatılması gereken bir santral, ek ünitelerle genişletilmek isteniyor.

Afşin-Elbistan A Termik Santrali’ne ilave iki ünite daha açılması için hazırlanan projenin ÇED raporu; Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın koordinasyonunda toplanan İnceleme Değerlendirme Komisyonu’nda (İDK) geçen hafta görüşüldü.

İLAVE İKİ ÜNİTENİN ÇED RAPORU GEÇEN HAFTA GÖRÜŞÜLDÜ

Afşin-Elbistan A Termik Santrali’ne ilave iki ünite daha açılması için hazırlanan projenin Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) raporu; Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın koordinasyonunda toplanan İnceleme Değerlendirme Komisyonu’nda (İDK) geçen hafta görüşüldü.Üstelik, bu toplantı 6 Şubat depremlerinin ardından uzmanların acilen denetlenmesi gerektiğine dikkat çektiği termik santralin 4’üncü ünitesinde yangın çıkması sonucu üç işçinin ağır şekilde yaralandığı günde gerçekleşti.Özelleştirme yoluyla Çelikler Holding’e satılan Afşin-Elbistan Termik Santrali 1 Ocak 2020’de Çevre Kanunu gereği filtre takma zorunluluğuna rağmen iktidarın verdiği özel izinler ölüm kusmaya devam ediyor.Çelikler Holding bünyesinde Seyitömer, Tunçbilek ve Orhaneli ile Afşin-Elbistan A termik santralları bulunuyor. Çelikler Holding, Seyitömer, Tunçbilek ve Orhaneli termik santrallarını da geçtiğimiz yıllarda özelleştirme yoluyla devralmıştı.Türkiye'de hangi kömürlü termik santralin ne kadar emisyona neden olduğu ile ilgili bir veri olmadığı gibi emisyonların izlenip izlenmediği de maalesef bilinmiyor.Türkiye'nin çoğu ekonomik ömrünü tamamlamış kömür santrali, herhangi bir filtreleme sistemine sahip olmadan 2019 sonuna kadar çalışmaya devam etti.Yakın geçmişe dair bazı gelişmeleri kısaca hatırlayalım…Dönemin Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, 2 Ocak 2020'de filtre ve baca gazı arıtma gibi çevresel yatırımları tamamlaması gereken 13 termik santralden beşinin tamamen, birinin ise kısmen kapatılmasına karar verildiğini açıklamıştı.Tamamen kapatılan santraller Maraş Afşin A, Kütahya Seyitömer, Kütahya Tunçbilek, Sivas Kangal ve Zonguldak Çatalağzı termik santralleriyken, kısmen kapatılan Manisa Soma Termik Santrali'ydi.Muğla Kemerköy, Muğla Yeniköy ve Çanakkale 18 Mart Çan Termik Santralleri ise çevre mevzuatı kapsamında çevre izinlerini almışlardı.

Haziran 2020'de Kurum, kapatılan santrallerin "geçici ruhsat" aldığını, bu santrallerin ünitelerini ve bacalarını mevzuata uygun hale getirdiğini söyledi. Böylece, Soma Termik Santrali'nin altı ünitesinden dördü, Kangal Termik Santrali'nin iki ünitesi, Çatalağzı Termik Santrali'nin iki ünitesi, Seyitömer Termik Santrali'nin dört ünitesinden ikisi, Tunçbilek Termik Santrali'nin üç ünitesinden ikisi ve Afşin A Termik Santrali'nin dört ünitesinden ikisi yeniden açıldı.

KAPATILAN SANTRALLER YENİDEN AÇILDI

Haziran 2020'de yeni bir açıklama yapan Kurum, kapatılan santrallerin "geçici ruhsat" aldığını, bu santrallere 142 milyon TL yatırımla ünitelerini ve bacalarını mevzuata uygun hale getirdiğini söyledi.Böylece, Soma Termik Santrali'nin altı ünitesinden dördü, Kangal Termik Santrali'nin kapalı olan iki ünitesi, Çatalağzı Termik Santrali'nin kapalı olan iki ünitesi, Seyitömer Termik Santrali'nin dört ünitesinden ikisi, Tunçbilek Termik Santrali'nin üç ünitesinden ikisi, ve Afşin A Termik Santrali'nin dört ünitesinden ikisi yeniden açıldı.Çelikler Holding’in Afşin-Elbistan’dan “geçici faaliyet belgesi” ile çalışmaya devam etmesine ve santralin filtre takmayarak çevresini zehirlemesine göz yumulması yetmiyormuş gibi şimdi bir de kapasite artışına gitmesine mi göz yumulacak?Çelikler Holding’in baca gazı arıtma tesisi gibi çevre yatırımlarını yapması gerekiyordu. Oysa, sattığı her birim elektrik üzerinden parasını devletten peşin alırken, ilgili yatırımları öngörülen süre içinde gerçekleştirmedi. İddialara göre, Çelikler Holding'e taahhüt ettiği yatırımları gerçekleştirmesi için ek süre verilerek, yeni koşullara uygun üretim planlaması yapmasına izin verildi. Bacalarından kömür dumanı ve partikülleri çevreye yayan santral nedeniyle bölge halkı kanser dahil akciğer hastalıklarıyla boğuşurken, binlerce erken ölüme neden olunuyor.Bu iki santral, kuruldukları tarihten 2020 yılına kadar geçen sürede 17 bin 500 erken ölüme (https://www.temizhavahakki.org/wp-content/uploads/2023/03/KaraRapor_v6.pdf) neden oldu. 

Afşin-Elbistan A Termik Santrali’ne eklenecek iki yeni ünite 1900 erken ölüme daha neden olacak. Bir diğer önemli konu ise, termik santralin bölgedeki su kaynaklarını korkunç biçimde tüketiyor olması.

EKLENECEK İKİ ÜNİTE 1900 ERKEN ÖLÜME NEDEN OLACAK

Afşin-Elbistan A Termik Santrali’ne eklenecek iki yeni ünite 1900 erken ölüme (https://www.greenpeace.org/static/planet4-turkey-stateless/2022/04/c73a17f7-tr-afsin-a-genisleme-raporu-greenpeace.pdf) daha neden olacak.Kalp ve damar hastalıkları, kronik solunum hastalıkları ile kanserler ilk akla gelen ve bu ölümlere yol açacak hastalıklar. Ancak, termik santrallerden kaynaklanan hava kirliliği diyabet, kronik böbrek hastalıkları ve solunum yolu enfeksiyonları gibi hastalıklar nedeniyle de ölüme yol açabiliyor.Bir diğer önemli konu ise, termik santralin bölgedeki su kaynaklarını korkunç biçimde tüketiyor olması.Afşin-Elbistan A Termik Santrali, Çoğulhan Mahallesi'nin içme ve kullanma suyu ihtiyacını karşılayan yer üstü ve yer altı sularının beslenme alanında yer alıyor.

Santralin genişletilmesi, yalnızca 1 kilometre mesafede bulunan üç akarsuyun kirlilik yükünü artıracak. Hayati öneme sahip su varlıklarının kirlenmesi, hem bölge halkını susuz bırakacak hem de içme, kullanma ve sulama sularını tehlikeye atacak.

Santralde bugüne kadarki su kullanımına ve kapasite artışıyla ek üniteler devreye alındığında bölgedeki su kaynaklarının nasıl etkileneceğine dair çevre örgütlerinin çalışmasındaki bilgiler ise şöyle:

• Hali hazırda işletmede olan Afşin Elbistan B Termik Santrali, Ceyhan Havzası’nda su kullanan en önemli kuruluştur. Soğutma suyunu doğrudan Ceyhan Nehri’nden sağlayan santralin yıllık su tüketimi 41,8 hm
• Afşin Elbistan A Termik Santrali’nde ne kadar su tüketildiği bilinmiyor. Ancak 5’inci ve 6’ncı ünitelerle su tüketimi 31,96 hm³ Yani Afşin A’daki ek iki ünite, dört üniteli Afşin B santralinin yüzde 75’i kadar su tüketecek.
• ÇED raporunda, “Santralde yer alacak çeşitli işlem ve fonksiyonların yürütülebilmesi için ihtiyaç duyulan bu suyun tamamı hali hazırda linyit işletme sahasında gerçekleştirilen susuzlaştırma işleminden kaynaklı oluşacak sudan temin edilecektir” deniyor
• Kışlaköy kömür sahasının (A-sektörü) kuzey-kuzeydoğu sınırında açılmış susuzlaştırma kuyularıyla 96 hm³/yıl yeraltı suyu boşa akıtılıyor. Bu kömür sahası işletildiği müddetçe bu boşalımlar devam edecek. Bu da ciddi olarak yeraltı sularının heba olması anlamına geliyor.
• Afşin ve Elbistan kömür sahalarında yapılan susuzlaştırma çalışmalarıyla yörede iyi ve yaygın özelliklere sahip akiferlerin olumsuz etkilenmesi kaçınılmaz. İklim değişikliğine bağlı yaşanan kuraklık ve su kaynaklarının azalma riski değerlendirildiğinde, bölge için önemli olabilecek potansiyel bir içme suyu kaynağının bu şekilde heba edilmesinin gerekçesi ve fayda/maliyet analizi belirsiz.
• Afşin Elbistan A Termik Santrali V. ve VI. Ünite İlavesi Projesi yapımı amaçlı tarım dışı kullanımı alanına çok yakın sürekli akışa sahip Karaçayır Deresi proje alanının yaklaşık 485 metre batısından, Pınarbaşı Deresi yaklaşık 660 metre batısından ve Çoğulhan Deresi ise 855 m doğusundan geçiyor.
• Bölgedeki en önemli yüzey suyu olan Hurman Çayı ise proje alanının güneybatısında yaklaşık 4,3 kilometre mesafede bulunuyor. Hurman Çayı’ndan, ÇED Raporu’nda da belirtildiği üzere büyük oranda sulama suyu amaçlı faydalanılıyor. Proje alanı Çoğulhan Mahallesi’ne içme ve kullanma suyu sağlayan yer üstü ve yer altı sularının beslenim alanının içerisinde yer alıyor.
• Afşin Elbistan A Termik Santrali V. ve VI. Ünite İlaveleri’nin üzerinde inşa edileceği alan geçirimli ve çok geçirimli zemine sahiptir. Termik santralden kaynaklı olası kirliliklerin toprağa geçmesi halinde, su geçirgenliği olan akiferleri kirletme olasılığı yüksektir.

Afşin Elbistan Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş tarafından Afşin Elbistan A Termik Santrali V. ve VI. Ünite İlavesi Projesi alanı içerisinde meydana gelecek faaliyetle evsel ve tarımsal kullanım için hayati öneme sahip su varlıklarının kirlenmesi, hem bölge halkını susuz bırakacak hem de içme, kullanma ve sulama sularını tehlikeye atacak.

SU VARLIKLARININ KİRLENMESİ BÖLGE HALKINI SUSUZ BIRAKACAK

• Afşin Elbistan Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş tarafından Afşin Elbistan A Termik Santrali V. ve VI. Ünite İlavesi Projesi alanı içerisinde meydana gelecek faaliyetle evsel ve tarımsal kullanım için hayati öneme sahip su varlıklarının kirlenmesi, hem bölge halkını susuz bırakacak hem de içme, kullanma ve sulama sularını tehlikeye atacak.
• İklim krizi nedeniyle su varlıkları giderek azalırken ve Türkiye su sıkıntısı yaşarken, termik santral kaynaklı emisyonlar buradaki yüzey sularını kirleterek temiz su varlığının azalmasına neden olacak. Ayrıca termik santral bacasındaki kirli gazlar, ağır metaller, radyoaktif elementler ve partikül maddelerle kirlenecek olan bu yüzey suları tarımsal sulamada kullanıldığında tarımsal ürünlerin de zehirlenmesine neden olacak.

Elbistan Hayatı ve Doğayı Koruma Platformu’ndan Mehmet Dalkanat, santrallerin bölgede sağlıklı insan ve verimli tarım arazisi bırakmadığına dikkat çekti:‘‘Doğanın bize armağan ettiği verimli, sulanabilir geniş tarım alanları olan güzelim ovanın yaklaşık 120 bin dekarını 40 yılda çöle çevirdik. Kaç bin yıl sonra doğa tekrar bize bu verimli alanları geri verir, onu da bilmiyoruz ve diyoruz ki burada duralım, giden gitti kalanı kurtaralım. 5’inci ve 6’ncı ek ünitelerden vazgeçeceğimiz gibi Afşin-Elbistan A Termik Santralini de kapatarak gelecek kuşaklara geçimlik bir alan bırakmış olalım.’’