Eleştirel yazın turu
Amacım kitap tanıtım veya değerlendirme yazısı yazmak olmadığı için, üzerinde çalışmakta olduğum konulardaki temel kaynaklar konusunda eleştirel bilgi verme anlamında bir tür “yazın turu”, yani literatür turu söz konusu olacak bu köşede. Bu nedenle köşenin adı LiteraTur…
“(…) Kitap tanıtmacılığı da sürekliliğe kavuşamıyor.
Kavuşabilmesi için, birtakım dergilerin veya gazetelerin
yalnız bu işi yapan yetenekli kişileri bulmaları ve onlara
doyurucu bir ücret vermeleri gerekir. Bu sağlanamayınca,
kitap tanıtma yazısı, zaten edebiyat ve bilimle uğraşan
kişilerin, zaten okudukları kitaplar hakkında, kendilerini
biraz sıkıp iki üç satır bir şey karalamalarına bağlı kalıyor.”
(Murat Belge, “Best-Seller” Cumhuriyet, 24 Mart 1982’de)
Türkiye entelektüel ve siyasi arenasına hızlı giriş yapan Yeni Arayış için düzenli yazma önerisi sevgili Murat Aksoy’dan gelince, uzun zamandır aklımda olan bir projeyi hayata geçirmenin uygun olacağını düşündüm: Belli bir konu etrafında, özellikle güncel literatür hakkında kısa yazılar aracılığıyla eleştirel yazın turları.
Elbette sohbet havasında kaleme alınmış bir köşe yazısında olabileceği kadarıyla … ve daha çok, okuyucuya literatürle ilgili genel bilgi verme amacıyla sınırlı olarak bunu yapmaya çalışacağım.
Her seferinde konuyla ilgili başka çalışmalara ve yazarlara gönderme yaparak bir veya birkaç eseri merkeze alacağım bu yazıların birçok amacı olacak:
- Yeni çıkmış değişik dillerde bazı çalışmaları, (konuyla ilgili literatür değerlendirmesi içindeki yeriyle birlikte) okuyucuya tanıtmak,
- Türkçe dışı bazı yayınları tanıtırken, Türkçeye yeni eser kazandırma bağlamında yayınevlerine çeviri önerisi sunmak,
- kıyıda köşede kalmış ilginç kitap veya risaleleri kamuoyunun dikkatine sunmak,
- yeri geldiğinde metodoloji veya kaynak kullanımı başta olmak üzere kitabın içeriği hakkında eleştirel gözlemlere yer vermek,
- Zaten çalışmakta olduğum konular üzerine olacağı için kitabın konusuyla ilgili de eleştirel tespitleri esirgememek, ve
- belli bir konuda temel eserlerden oluşan bir ‘okuma önerileri listesi’ sunmak,
Kısaca, öznel bir dille belli kitapları ele alırken, üzerinde çalışmakta olduğum veya çalışmayı düşündüğüm konulardaki temel kaynaklar konusunda eleştirel bilgi verme anlamında bir tür ‘yazın turu’ yapmaktır amacım. Esasında bir ‘Literatür turu’ söz konusu olacağından köşenin adının da ismiyle müsemma olacak şekilde LiteraTur uygun göründü
Kimi zaman yeni yayınlanmış, kimi zaman çok eski olan değişik dillerde çalışmalar üzerinden, ama her halükârda belli bir tema etrafında literatürle ilgili özet analiz çabası içinde olacağım.
Sonuçta basit ‘kitap tanıtımı’ değil, ama belki ‘kitap değerlendirme’ yazıları aracılığıyla, okuyucuya ve belli bir konuda ileri okuma yapmak isteyenlere öneriler sunmuş olmayı ümit ediyorum.
***
Türkiye’de Kitap Kritiği Literatürü Üzerine Notlar
Dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi Türkiye’de de tarihi çok uzun geçmişe dayanan kitap eleştiri veya tanıtımı yazıları, genelde en istikrarlı ve yaygın şekliyle akademik veya popüler yayınların sonlarında bir bölüm olarak karşımıza çıkar. Konunun uzmanları veya bir alanda uzmanlaşmak isteyenler için literatürü takip etme bağlamında hayati öneme sahip olan bu yazılar, genel okuyucuya hizmet etmez.
***
Öte yandan daha popüler mecra olarak gazetelerin kitap ekleri, okumayı sevenler için paha biçilmez değerdedir. Uzun yıllar devam eden Cumhuriyet gazetesinin kitap eki, bu konuda akla gelen ilk örnek oluyor, ama birçok gazete belli bir dönem için benzer ekler yayınladı. Neredeyse her türde yayının yer alabildiği bu popüler haftalık veya aylık süreli yayınlar, maalesef eleştirellikten ve analizden çok, tanıtım ve hatta reklam niteliği taşır. Çoğu zaman, rica veya sipariş üzerine yazıldığı hemen anlaşılan bu yazıların kitap özetinden öteye geçtiği nadir örneklerinde, olumsuz eleştiri adeta bir tabu olarak öne çıkmaktadır. Ayrıca okumayı teşvik etme amacından dolayı zaten önerilmeye layık bulunan kitapların tanıtımı tercih edildiği için bu genel dil kaçınılmaz olmaktadır.
***
Konumuzla daha dolaysız ilgili olan ve eşsiz önemleri ve faydalarına rağmen maalesef ömürleri uzun olamayan kitap eleştiri dergileri ve sitelerine gelince, bazen gerçekten olumsuz eleştiriye cüret eden kimi yazılara rastlanılan bu mecralar, hem genel okuyucu hem de belli bir konunun uzmanları için vazgeçilmez niteliktedir. 1990’lı yıllardan itibaren başlayan kitap dergiciliğinin ilk örnekleri arasında Kitap Postası, Matbuat ve Kitap Haber dergileri, yayınlandıkları dönemde oldukça etkili olmuştu. Ancak 1992’den itibaren yayınlanan Polemik- Aylık Usul ve Tenkit Dergisi, eleştirel muhafazakar dili ve farklı kapsamı ile bu alana sıra dışı bir renk kattı. Ömürleri uzun süremeyen bu dergilerin yanında, 1997 ile 2009 arasında Orhan Koçak’ın yayın yönetmenliğinde Pusula Yayıncılık tarafından 131 sayı yayınlanan Virgül dergisi hem istikrarlı yayını hem de kalitesi ile en çok öne çıkan dergi oldu. 2009 yılından itibaren yayınlanan Ayraç dergisini takip eden başka dergiler de olmuştu, ama kitap dergiciliğinde tartışmasız en istikrarlı yayın, halen devam etmekte olan Kitap-lık dergisidir. Yapı Kredi Yayınları tarafından uzun yıllardır yayınlanmakta olup zamanla edebiyat dergisine dönüşen ve Kasım-Aralık 2023 sayısıyla 230 sayıya ulaşan derginin hikayesini kendi sitesinden okumak mümkün:
“YKY’nin kitap tanıtım dergisi olarak Eylül 1993’te çıktı ve bir süre ücretsiz dağıtıldı. 1997’ye dek kitap tanıtma, eleştiri, deneme, inceleme, değini yazılarıyla kitap evreninde olup bitenleri yakından izledi. 1998’den sonra mevsimlik (üç aylık), 2000’den sonra da iki aylık, hacimli bir edebiyat dergisiydi. 2003’te içeriği ve tasarımı yenilenerek ‘aylık edebiyat dergisi’ oldu. 2005’e dek ekler verdi, yurt genelinde gazete bayilerinde satıldı; 1980’lerden sonra on binden çok satan tek edebiyat dergisi unvanını aldı. On yıl süren YKY Şiir Yıllığı armağanlarıyla şiir ortamını etkiledi. Eylül 2012’de tekrar ‘iki aylık edebiyat dergisi’ oldu.”
İnternet ortamında yayınlanan kitap sitelerine gelince, 2015 yılından beri Bağımsız Gazetecilik Platformu P24 çatısı altında yayınlanmaya başlayan ve şu anda Mustafa Arslantunalı’nın yayın yönetmenliğinde devam etmekte olan K24 iyi bir örnek olarak hemen akla gelmektedir. Çok geniş bir yelpazede kitap tanıtım yazılarına yer veren Kitap Dergisi internet sayfasını da anmak isterim.
Kitap eleştirisi dergiciliğinde özgün bir örnek olarak, belli bir tematik odakla 2015 yılından beri yılda dört sayı yayınlanan Tarih Kritik dergisi ise istikrarlı yayını ve eleştirellikten uzak yüzeysel tanıtım yazılarının ağırlığıyla dikkat çekmektedir. Nitekim amacının “Tarih sahasında prensip olarak son yıllarda yayınlanmış eserlerden ilgilenenleri haberdar etmek…” (abç) olduğunu belirten Tarih Kritik dergisinin, bugüne kadar 9 cildi ve 36 sayısı yayınlamıştır.
***
Türkiye’de literatür eleştirisi yayıncılığı söz konusu olduğunda hemen akla gelen eşsiz örnek, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi’dir (TALİD). “Birikimsiz (b)ilim olmaz” mottosuyla 2003 yılında yayın hayatına başlayan ve Internet ortamında erişime açık olan TALİD, ‘uluslararası hakemli bir dergi’ olarak halen (Haziran ve Aralık aylarında olmak üzere) yılda iki kez yayınlanmaktadır. Daha çok akademik çevrelere hizmet eden ve esasında kitap dizisi niteliğinde olan bu yayının farklı ciltleri farklı temalara ayrılmakta ve uzmanları tarafından kaleme alınan yazılarda, en eski çalışmalardan en güncel olanlarına kadar o konuyla ilgili tüm basılı kaynaklara dayalı genel analiz ve tartışmalar sunulmaktadır. Lisans düzeyinde dönem ödevi veya bitirme tezlerinden yüksek lisans ve doktora tezi yazanlara ve hatta doktora-sonrası çalışması yapanlara kadar geniş yelpazede okuyucuya hitap etmektedir. Ayrıca kitap veya makale hazırlığı sürecinde olan akademi dışı araştırmacılar için de vaz geçilmez nitelikteki envanter ve analiz yazılarını, TALİD’in ilgili sayılarında bulmak mümkündür.
***
Böyle bir arka plana sahip geniş bir kitap tanıtım ve değerlendirme yayıncılığı mevcutken benim LiteraTur köşesinde yapmak istediğim, yukarıdaki yayınlardakine benzer tanıtım ve değerlendirme yazılarına bu mütevazı köşede yer vermek olamaz. Amacım, oldukça öznel ve samimi dille kısa sohbet yazıları kaleme almak. Üzerinde uzun süredir çalışmakta olduğum temalarla ilgili veya çalışmayı planladığım için literatür taraması yaptığım konularda, değişik dillerde yeni çıkmış kitaplar başta olmak üzere, literatür hakkında okuyucuyla sohbet etmek.
Bazen, yeni yayınlanan kitaplara yönelteceğim eleştirel sorulara gelecek kısa cevaplara da yer vermeye çalışacağım.
Okuyucularla ve yazarlarla birlikte çıkacağımız bu literatür (yazın) turunda, akademik çalışmaların olmazsa olmazı kabul ettiğimiz uzun ve derinlikli literatür analizinin köşe yazısı kapsamında kesinlikle mümkün olamayacağı bilinciyle, daha çok kısa kitap tanıtımı ve değerlendirmeleri ile yetineceğim.
Ancak her seferinde bunu, konuyla ilgili genel yazınsal bağlam içinde yapmaya çalışırken, eleştirelliği elden bırakmamaya çalışacağım.
- Özel ve İmamoğlu’nun büyük sınavı – 3 - 18 Nisan 2024
- Özel ve İmamoğlu’nun büyük sınavı – 2 - 4 Nisan 2024
- Özel ve İmamoğlu’nun Büyük Sınavı – 1 - 2 Nisan 2024