Sürdürülebilir sanat uygulamaları

Sanatçılar uygulamada daha sık sürdürülebilirlik projelerinde yer alıyor ve değişim ajanı rollerini giderek daha fazla oynuyor. Yaklaşım farklılıkları olmakla birlikte dünyada ve ülkemizde sürdürülebilirlik konusunda giderek artan bir bilinç oluşuyor. Yeni sanat tekniklerine de alan açan bu duyarlılık yaratıcılığı da beraberinde getiriyor.

Global ekolojik sorunlar artarken, sanatçılar sürdürülebilirlik konusunun neresinde yer alıyor? Sanayi devrimi ile dünyada ekolojik denge bozulmaya başladığından beri, artan nüfus, kentleşme, ulaştırma imkanları, sanayileşme ve teknoloji hız artışı ile doğal kaynakların tahribatı, aşırı kullanımı ve çevre kirliliği arttı. Bugün gelinen noktada küresel ısınma ve iklim değişikliği nedeniyle canlı yaşam büyük bir tehdit altında. Çözüm bulmak için ulusal düzeyde, AB kapsamında ve uluslararası düzeyde organizasyonlar, işbirlikleri ve sözleşmeler mevcut. Her ne kadar tüm ülkeler sözleşmelere uymasa da. Tüm güçlüklere rağmen, çevre ekonomisi esasına göre çevreyi kirletmeden ekonomik etkinliklerde bulunmak mümkün.

Sanat ve tasarımın sürdürülebilirliğe katkısını incelemek için yazılan bir makalede, sürdürülebilirlik Giddens’in yapılandırma süreci teorisi anlamında bir yapılandırma süreci olarak tasvir ediliyor. İnsanlar etkileşime geçtiğinde yapıları oluşturur ve yeterli sayıda insan, uygulamalarını yeterli bir süre boyunca değiştirdiğinde, yapıları değiştirirler.

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK VE GIDDENS’IN YAPILANDIRMA SÜRECİ TEORİSİ

Sanatçılar sürdürülebilirlik konusunda çok önemli bir role sahip. Sanat ve tasarımın sürdürülebilirliğe katkısını incelemek için yazılan bir makalede, sürdürülebilirlik Giddens’in yapılandırma süreci teorisi anlamında bir yapılandırma süreci olarak tasvir ediliyor. İnsanlar etkileşime geçtiğinde yapıları oluşturur ve yeterli sayıda insan, uygulamalarını yeterli bir süre boyunca değiştirdiğinde, yapıları değiştirirler. Birçok aktörün zaman ve mekan boyunca gerçekleştirdiği pek çok eylem ve uygulama sonucu toplumsal yapılandırma süreci oluşur. Toplum bu eylemler, eylemlerin sonuçları, geri bildirim döngüleri üzerindeki yansımalar sonucu değişir. Tüm bu süreçlerde yansıtıcılık değişim yaratan önemli mekanizmalardan biri. Bu yansıtıcı süreçlere politikanın katkısı sınırlı ancak sanatçılar, her bir yansıtıcı süreçte çok önemli roller oynamakta. Sınırların ötesine geçmek, duygulara değinmek, hisleri ve deneyimleri rasyonel bilgiyle birleştirebilmek sanata dair. (1)

Sürdürülebilir sanat uygulamaları, yaratıcı süreçlerin çevresel etkisini en aza indirerek, çevre dostu yöntemleri ve malzemeleri kucaklamakta. Sürdürülebilir sanattaki en belirgin değişikliklerden biri malzeme seçimi. Eski gazeteler, plastik şişeler, hurda metaller, eski tekstil ürünleri gibi atık ürünlerin geri dönüşümü, hem daha az atık çıkarılmasına sebep oluyor, hem de yaratıcılığı teşvik ediyor. Doğal, toksik olmayan boyalar, yapıştırıcılar gibi malzemeler ile ahşap, organik lif, kil gibi doğal malzeme kullanımı da bu kapsamda. Durul Bakan da bu konuda çalışma yapanlardan. Doğada asli görevini bitirmiş, atıl durumdaki ağaç parçalarından heykeller yapıyor. Tek başına bile taşıdığı estetik değerle başlı başına bir heykel bu doğal malzemeler. Geri dönüşüm dışında atık yönetimi de önemli bir unsur ve sıfır atık stüdyoları buna güzel bir örnek. Bu konuda çok örnek verilebilir. Geri dönüşüm sanatı yapan izlenimci İngiliz sanatçı Jane Perkins, klasik tabloları, alt yapısı tekstil veya plastik üzerine, farklı objeler kullanarak tekrar yorumluyor.(3)

Sanat ve enerji verimliliği arasındaki ilişki, daha sürdürülebilir bir geleceğin inşasında kritik bir rol oynuyor. Doğal ışık, LED kullanımı, enerji verimli iklim kontrol sistemleri, düşük enerjili fırınlar, stüdyo ve sergi alanları için güneş enerjisi, rüzgar enerjisi gibi alternatif enerji kaynakları kullanılarak sanatsal üretimin çevresel etkisi minimuma indirilebilir. Sanat kurumları buna uygun tasarlanabilir. Bu yöntemler sanatçının karbon ayak izinin azaltılmasına yardımcı oluyor. Çevre dostu nakliye de yine dikkate alınmalı. Upcycling yöntemi, sanatçıların yaratıcılık sürecinde atık malzemeleri yeniden kullanarak çevresel etkilerini nasıl minimize ettiğini gösteren mükemmel bir örnek. Ancak upcycling ile sanat üretip fazla karbon ayak izi üreten bir yöntemle uzak bir ülkeye eser göndermek sürdürülebilirlik hedefinin dışına çıkmış olur. Yerel işletmelerin desteklenmesi bu anlamda büyük fayda getirir. Döngüsel ekonomi prensipleri unutulmamalı.

Sanatçılar, çevresel krizlerin derinliğini ve önemini toplumun geniş kesimlerine aktarabilir. Çevre bilincini artırmak için çeşitli etkinlikler; çevre sanat festivalleri, çalıştaylar, çevre temalı sergiler düzenleniyor. Burada sanatçılar, galeriler ve sanat fuarlarının çevresel kaygıları nasıl ele aldıkları öne çıkıyor. Bansky gibi modern sanatçılar, sokak sanatı ile çevresel konulara dikkat çekiyor.

BANSKY GİBİ SANATÇILAR ÇEVRESEL KONULARA DİKKAT ÇEKİYOR

Sanat dünyası için kapsamlı sürdürülebilir politika ve uygulamalar gerekiyor. Sanat ve ekoloji programları, çevre ajansları ile işbirlikleri ve tabii ki çevre temalı sanat ve yeşil sergi alanları. Sanatçılar, çevresel krizlerin derinliğini ve önemini toplumun geniş kesimlerine aktarabilir. Çevre bilincini artırmak için çeşitli etkinlikler; çevre sanat festivalleri, çalıştaylar, çevre temalı sergiler düzenleniyor. Burada sanatçılar, galeriler ve sanat fuarlarının çevresel kaygıları nasıl ele aldıkları öne çıkıyor. Bansky gibi modern sanatçılar, sokak sanatı ile çevresel konulara dikkat çekiyor. Etkili bir sanat eseri, medya ve sosyal medyada yaygın olarak paylaşılarak farkındalık yaratılabilir. Bu konuda yapılabilecekler tamamen yaratıcılığa kalmış.

Sanat dünyası, çevresel sürdürülebilirlik konusuna nasıl yanıt veriyor?

Bu konunun çevre ekonomisi ve sürdürülebilir kalkınmanın ötesinde bir ekonomik yönü olduğu da açık. Ülkemiz ekonomik açıdan zorlu bir süreçten geçerken (ekonomik büyüme olsa da halkın krizi derinden hissettiği) sanatçılarımız da varlıklarını sürdürebilmek için ekonomi ile imtihanlarında sürdürülebilir sanat pratiklerini uyguluyorlar. Malzemelerin pahalılığı nedeniyle malzemesi ziyan olmasın diye deneme resimlerini azaltanlar, eski tuvalleri tekrar kullananlar, farklı materyaller ve geri dönüştürülmüş malzemelerle çalışanlar, dayanışma için galerilerini farklı etkinlikler için kullanıma açanlar, katalog basımı, elektrik gibi giderlerini azaltanlar, dijital sergi açanlar… Ekonomik kaygılarla sürdürülebilir pratiklere yönelenlere sayısız örnek verilebilir. Bu kriz süreci, bunlarla beraber sanatçıların sanatını sorguladığı, sanatın estetik değerinin yanında ekonomik bir değer taşıdığının bilinciyle, toplumsal anlatısı açısından da değerlendirildiği bir süreç. Çevresel farkındalık da beraberinde geliyor.

Sürdürülebilir sanat uygulamalarının bazı zorlukları ve gereksinimleri de var. Burada sanatsal özgürlük ve çevresel sorumluluk dengesini kurmak çok önemli. Sadece çevresel katkı sunmak düşüncesiyle sanat değerinden de uzaklaşmamak, sanatçının kendisini çok kısıtlamaması da gerekiyor.

Sonuç olarak sanat, sadece estetik ve kültürel bir ifade aracı değil, sürdürülebilirlikte önemli rol oynuyor. Sanatçılar uygulamada daha sık sürdürülebilirlik projelerinde yer alıyor ve değişim ajanı rollerini giderek daha fazla oynuyor. Yaklaşım farklılıkları olmakla birlikte dünyada ve ülkemizde sürdürülebilirlik konusunda giderek artan bir bilinç oluşuyor. Yeni sanat tekniklerine de alan açan bu duyarlılık yaratıcılığı da beraberinde getiriyor. Doğanın ve insanın salt metaya dönüştürülmesine karşı insancıl bir isyan olan bu olgu, politik yelpazenin de bütününde yer alıyor. Öyleyse hep birlikte tüm canlılar için daha yaşanır bir dünya adına, sanat ve sanatın gücü diyelim.

KAYNAKLAR:

(1) Dielaman,Prof.Dr.Hans.(2008),”Sustainability, Art and Reflexivity: why artists and designers may become key change agents in sustainability”

(2) Karacan, Prof. Dr. Ali Rıza.(2007) “Çevre Ekonomisi ve Politikası”

(3) https://www.milliyetsanat.com/haberler/plastik-sanatlar/sanatsal-geri-donusum-boyle-olur-/3557

(4) https://www.instagram.com/durulbakan/