Putin’in Vietnam ziyareti

Putin Hanoi ziyareti sırasında Vietnam’ın dört ayaklı Komünist yönetiminin tüm liderleriyle, Komünist Parti Genel Sekreteri, Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Meclis Başkanıyla görüşmüş olsa da ziyaret sırasında sadece Cumhurbaşkanı olan, ancak 19 Temmuz 2024 tarihinde vefat eden, 13 yıldır Komünist Parti Genel Sekreteri olan, yolsuzlukla mücadele politikasıyla nam salmış Nguyen Phu Trong’un yerine geçerek bugün hem Cumhurbaşkanı hem de Vietnam Komünist Partisi’nin Genel Sekreteri olan To Lam’la görüşmesi ön plana çıktı.

Vietnam’ın gözde tatil beldelerinden Tayland Körfezi’ndeki Phu Quoc adasına Rusya’dan her mevsim direkt uçuşların olması aslında Vietnam tarihine ve Rusya-Vietnam ilişkilerine bakıldığında hiç de şaşırtıcı değil. Vietnam’da yaşadığımız şu son iki buçuk senede büyük şehirlerde artan bir Rus popülasyonu görüyoruz. Biz bunu öncelikle Ukrayna-Rusya Savaşı’na bağlamıştık. Ancak, savaş ve Covid-19 pandemisi öncesinde de Vietnam’ın büyük şehirlerinde yaşayan, çalışan, özellikle de tatile gelen çok sayıda Rusya vatandaşı olduğunu öğrendik. Vietnam’ın en büyük şehri Ho Şi Minh Kenti, nam-ı diğer Saygon’da kışlık kıyafet, ayakkabı, mont, eldiven vb. bulabileceğiniz yegâne çarşının adı Rus Pazarı (Russian Market). Bugünlerde Rus Pazarı’na soğuk ülkelerden gelen turistler ve soğuk ülkelere seyahat edecek Vietnamlılar rağbet gösterse de pazarın bulunduğu mahalle Soğuk Savaş döneminde Rusya’dan gelen ithal ürünlerin satıldığı popüler bir alışveriş bölgesiymiş. Ayrıca, Soğuk Savaş döneminde çok sayıda Vietnamlı genç eğitim ve iş bulmak için Sovyetler Birliği’ne göç etmiş. Bunlardan önemli bir kısmı daha sonra Vietnam’a dönerek Vietnam’ın bugünkü lokomotifi olan şirketleri kurmuşlar. VinGroup ve VietJet bunlardan en büyükleri.

Geçtiğimiz yıl Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin için yakalama kararı çıkarmasının ardından Rusya’dan dışarı çıkmamayı tercih eden Putin, Haziran’da iki Asya ülkesini ziyaret etti. Bunlardan ilki Kuzey Kore, ikincisi ise 19 Haziran 2024 tarihinde Vietnam oldu. Bu arada hatırlatmak isterim ki son bir yıl içerisinde Vietnam’ı Amerikan Başkanı Biden, Çin Devlet Başkanı Xi, Avustralya Başbakanı Albanese, Güney Kore Cumhurbaşkanı Yeol, Malezya Başbakanı Anwar İbrahim, Singapur Başbakanı Loong, ve Hollanda Başbakanı Rutte de ziyaret etti. 2023 yılında toplam 28 lider ve delegasyonu Vietnam’a resmi ziyarette bulunmuş. Böylece Vietnam, geçtiğimiz sene, bir yıl içinde dünyanın üç büyük askeri gücü Amerika, Çin ve Rusya’nın Cumhurbaşkanları’nın ziyaret ettiği tek ülke olmuştur.

Ukrayna Savaşı boyunca Putin resmi olarak Çin’den sonra sadece bu iki ülkeyi, Kuzey Kore ve Vietnam’ı ziyaret etti. İlk bakışta bu iki ülkenin de halen Komünist tek parti rejimleriyle yönetildiği için tarihsel olarak Sovyetler Birliği’yle olan bağları nedeniyle Putin’in bu tercihte bulunduğu düşünülse de Kuzey Kore ve Vietnam’ın dış politika öncelikleri ve ilişkileri, Rusya ile de güncel ilişkileri birbirlerinden hayli farklı. Putin bunun tam olarak farkında olduğunu Vietnam ziyaretinin hemen öncesinde Vietnam Komünist Partisi’nin resmi gazetesi olan Nhan Dan’da yayınlanan makalesinde ifade etti. Putin makalesinde, Vietnam’ın Ukrayna Savaşı’na ilişkin “denge” politikası izlemesini takdir ettiğini belirtirken Rusya ve Vietnam arasındaki ticaretin, ödemelerin ve enerji işbirliğinin ilerlemesini önemsediğine vurgu yaptı. Vietnam’ın Ukrayna krizinin çözülmesine ilişkin “pragmatik bir yol izlediğinin” altını çizdi.

Vietnam, hem Ukrayna Savaşı’nda Rusya’yı desteklemeyerek, tarafsız kalarak ama kınamayarak hem de Ukrayna’ya destek veren, Rusya’ya ambargo uygulayan Amerika’nın müttefiki devletlerle de arasını iyi tutarak, onları da kınamayarak Rus lider Putin’in çekinmeden şahsen ziyaret ettiği bir ülke olmayı başaran nadir ülkelerden biri.

VİETNAM TARAFSIZ KALIP PUTİN’İN ZİYARET ETTİĞİ NADİR ÜLKELERDEN

Vietnam dış politikasında büyük küresel aktörlerle denge politikası izliyor. Dolayısıyla Ukrayna Savaşı’na tarafsız kaldı, Rusya’yı kınamadı ama Kuzey Kore gibi Rusya’yı desteklediğini de açıklamadı. Bunun aksine Kuzey Kore lideri Kim, açıkça savaşta Rusya’ya tam destek verdiklerini ve Rusya ile dayanışma içinde olduklarını ifade etti. Kim ve Putin bir ortak savunma anlaşması imzaladılar ve Kim’in deyişiyle bu, müttefikliklerini kanıtladı. Fakat Vietnam, hem Ukrayna Savaşı’nda Rusya’yı desteklemeyerek, tarafsız kalarak ama kınamayarak hem de Ukrayna’ya destek veren, Rusya’ya ambargo uygulayan Amerika’nın müttefiki devletlerle de arasını iyi tutarak, onları da kınamayarak Rus lider Putin’in çekinmeden şahsen ziyaret ettiği bir ülke olmayı başaran nadir ülkelerden biri.

To Lam, barışı önceleklendirdiklerini ve tarafsız bir yerde durduklarını belirtirken Putin, buna saygı duyduklarını, Rusya’nın her zaman Vietnam’ı işgal eden dış güçlere karşı olan kahramanca tutumunu desteklediğini belirtti. Vietnam devleti ve halkı Sovyetler’in İndo-Çin Savaşları’nda bölgedeki desteğini hiçbir zaman unutmuyor. Bu nedenle günümüzde her ne kadar Vietnam, Amerika ile de gelişen ve yakın siyasi ve ekonomik ilişkiler kursa da Rus lider Putin’in resmi ziyaret talebine, Amerika’nın ve AB’nin tepkilerine rağmen, hayır diyemiyor.

Her iki taraf da stratejik kapsamlı ikili işbirliklerini birçok alanda güçlendirmek için 11 işbirliği anlaşması imzaladı. Bu alanlar, eğitim, nükleer teknoloji araştırması, hastalık önleme, petrol arama ve adalet olarak öne çıktı. Rusya’nın önde gelen petrol ve doğal gaz şirketleri Rosatom, Novatek ve Zarubezhneft de görüşmelere katıldı. Bu özellikle Avrupa’nın Rusya’ya yönelik olan enerji ambargosuna karşılık ülkenin yeni pazarlar ve alternatifler aradığını, ekonomik işbirliğini önceliklendirdiğini gösteriyor. Ayrıca, her iki ülke de Soğuk Savaş’ın bitiminden bu yana güvenlik politikalarında ve adımlarında Amerika ve Çin’e bağımlı olmamayı, tam tersine onların güvenlik politikalarına alternatif olmayı önceliklendiriyor. Fakat Vietnam ordusu Rusya’dan alınan silah ve askeri mühimmata hayli bağımlı. Rusya Vietnam için ne dış işlerine karışmak isteyen Çin ne de başta insan hakları ve özgürlükler konusunda iş işlerine karışmak isteyen Amerika gibi müdahaleci bir paydaş değil. Fakat Ukrayna ile bitmek bilmeyen bir savaşta olan Rusya’nın Vietnam’a silah satışını azaltıp azaltmayacağı bilinmeyen sorulardan biri. Rusya, kendi silahlarına ihtiyaç duyarken bir yandan da ekonomik olarak gelire hayli ihtiyacı olan bir dönemde. Bu nedenle Vietnam’la silah endüstrisine ilişkin görüşmelerin olmuş olduğunu da beklemek şaşırtıcı olmaz.

Vietnam’ın Amerika ile ilişkilerini gittikçe artırması kuzey komşusu Çin ile olan dengeli ilişkilerini ve Kuzey Çin Denizi’ndeki varlığının güvenliğini riske atmak anlamına da geliyor. Bu nedenle Rusya ile iyi ve alternatif ilişkiler sürdürmek dış politikasından bu dengeyi sürekli gözetmeye çalışan Vietnam için hayli önemli.

VİETNAM’IN DENGE POLİTİKASI

Ancak, Vietnam Rusya’dan silah almaya devam ederse Amerika ve müttefiklerinin Rusya’ya karşı uyguladıkları ambargoyu delen ülkelerden biri olabileceği sorunsalı Amerika’nın gündeminde hayli yer buluyor. Vietnam’ın Amerika için de önemli bir ülke olduğunu Amerikan Dış İşleri Bakan Yardımcısı Daniel Kritenbrink’in Putin’in Hanoi ziyaretinin hemen ertesi günü Hanoi’ye gelmesinden anlayabiliriz. Geçtiğimiz yıl Vietnam, ABD’le ile olan diplomatik statüsünü en üst seviyeye çıkardı. Amerika, Vietnam’ın en büyük ihracat pazarı olmayı sürdürüyor. Vietnam’ın Amerika ile ilişkilerini gittikçe artırması kuzey komşusu Çin ile olan dengeli ilişkilerini ve Kuzey Çin Denizi’ndeki varlığının güvenliğini riske atmak anlamına da geliyor. Bu nedenle Rusya ile iyi ve alternatif ilişkiler sürdürmek dış politikasından bu dengeyi sürekli gözetmeye çalışan Vietnam için hayli önemli. Her ne kadar Komünist lider Trong’un vefatıyla Vietnam’da bir dönem kapanmış olsa da, To Lam’ın Genel Sekreterliğiyle başlayan yeni dönemde de Vietnam’ın dış politikasında denge politikasına, Çin, Amerika ve Rusya başta olmak üzere AB, Japonya, Avustralya, Kanada gibi küresel güçlerle hem ekonomik hem de güvenlik ilişkilerini dengede tutmaya çalışacağına devam edeceğini öngörebiliriz. Rusya’nın ise bu dönemde artan ekonomik ihtiyaçlarını karşılamak ve uluslararası siyasetteki meşruiyetini sürdürebilmek için başta Çin, Kuzey Kore ve Vietnam olmak üzere Güneydoğu Asya ülkeleri ve toplumlarıyla siyasi ve ekonomik ilişkilerini daha da geliştirmeye çalıştığını söylemek hiç de yanlış olmaz.