Obezite tedavi yöntemleri

En önemli halk sağlığı sorunumuz haline gelen obeziteyle mücadele etmek amacıyla bir grup gönüllü “Obeziteye Karşı İşbirliği Hareketi” ni oluşturduk. Başlangıç olarak 4 Mart 2025 Dünya Obezite Gününde olabildiğince fazla kurumda yapılacak etkinliklerin yaratacağı ivme ile Avrupa’da birinci sırada olduğumuz obezite oranlarını zamanla ve kalıcı olarak azaltmak için gerekli önlemlerin alınmasını sağlamak istiyoruz. Yeni Arayış'ta başladığımız Türkiye'nin Obezite Gerçeği Dosyası: Her Yönüyle Obezite Yazı Dizisi'nde obezite sebeplerini, tanı, tedavi ve korunmada dikkat edilmesi gereken hususları konunun uzmanlarıyla en ayrıntılı biçimde ele alacağız.

Dr. Dyt Banu Salman

Obezitenin tedavisi zor ve zaman alıcı olabilir, ancak unutulmaması gerekir ki büyük gelişmeler küçük adımlarla başlar.

Obezite tedavisinin amacı sağlıklı bir kiloya ulaşmak ve bu kiloda kalmaktır. Bu genel sağlığı iyileştirir ve obeziteyle ilişkili yan etki ve diğer sağlık problemlerinin ortya çıkma riskini azaltır.

Obezite, bütüncül tedavi olmadan yönetilmesi zor olan kronik bir hastalıktır. Obezite tedavisi; yaşam tarzı müdahalesi (yani beslenme tedavisi ve egzersiz), bilişsel davranışçı terapi, farmakolojik (medikal) tedavi ve obezite cerrahisi olmak üzere 4 temel tedavi biçiminden oluşur.

Yaşam Tarzı Müdahalesi

Obezite için birinci basamak tedavi seçeneği, tıbbi beslenme tedavisi ve egzersizi içeren, yaşam tarzı müdahalesidir. Yeme davranışını ve fiziksel aktiviteyi hedefleyen bu müdahale, nispeten düşük maliyetler ve minimum yan etki riski ile ilişkili olduğundan, kilo yönetimi için her zaman ilk seçenek olmalıdır. Çok miktarda vücut ağırlık kaybı kolay ulaşılabilir bir hedef olmadığından, obezite hastalarını sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemeye motive edebilecek diğer hedefler de göz önünde bulundurulmalıdır. Obezite hastalarının bu basamakta başarısız olmaları durumunda diğer tedavi yöntemlerine başvurulmalıdır.

Beslenme Tedavisi

Obezitenin beslenme tedavisi, vücut ağırlık kontrolü için temeldir. Diyete uyum, öngörülen diyetin bileşenlerinden, yemeyi başlatan (acıkma), yeme dönemini sonlandıran (doygunluk) ve öğünler arasında iştahı engelleyen (doygunluk) süreçlerden etkilenir. Bu nedenle reçete edilen tüm diyetler, uyumu kolaylaştırmak için yaşam tarzına uymalıdır.

Beslenme tedavisinin amaçları; kişiye doğru beslenme alışkanlıklarını kazandırmak ve tedavi sonrası kaybedilen vücut ağırlığını korumaktır.

Haftada toplam 1 kg’a kadar vücut ağırlık kaybı sağlıklı bir orandır ancak diyetin ilk dönemlerinde bu oran daha yüksektir. En az %3 ila %5'lik vücut ağırlık kaybı bazı klinik parametreleri (serum açlık kan glikozu, kan basıncı ve kolesterol seviyeleri) iyileştirirken, bu iyileşmeyi sürdürebilmek için, kaybedilen ağırlığın korunması gerekir. Vücut ağırlık kaybının başarılı olarak kabul edilebilmesi için sürenin uzunluğu konusunda standart bir tanım bulunmamakla birlikte, genellikle 1 yıllık süre kullanılmaktadır.

Çok düşük kalorili diyetler (<800 kcal/gün) bazı hastalarda uygulanabilir seçeneklerdir, ancak yakın tıbbi izleme bağlamında sağlanmalıdır. Hızlı vücut ağırlık kaybının safra taşı ve elektrolit bozuklukları gibi tıbbi komplikasyon potansiyeli olduğundan, hastalar tıbbi bakım ortamında kontrol altında olmalıdır.

Tedavide sağlıklı enerji dengesi ve uygun diyet örüntüsünün sağlanması için diyetisyenlerin rolü son derece önemlidir.

Obezite tedavisinde diyetle egzersizi birleştirmek daha başarı sonuçlar vermektedir. Bir meta analiz, diyet ile birlikte egzersiz programına bağlı kalan hastaların 12 ila 18 ay sonra ortalama vücut ağırlık kaybının, tek başına diyet içeren programlara göre anlamlı derecede daha yüksek olduğunu göstermiştir.

Fiziksel Aktivite (Egzersiz)

Obezite tedavisinde tıbbi beslenme tedavisi kadar düzenli fiziksel aktivite yapılması da önemlidir. Fiziksel aktivite; bireylerin zihnen ve bedenen sağlıklı olmalarını, sağlıklı vücut ağırlığı aralığında ve vücut bileşiminde kalmalarını sağlamakta ve kronik hastalık riskini azaltmaktadır.

Obezite tedavisinde diyetle egzersizi birleştirmek daha başarı sonuçlar vermektedir. Bir meta analiz, diyet ile birlikte egzersiz programına bağlı kalan hastaların 12 ila 18 ay sonra ortalama vücut ağırlık kaybının, tek başına diyet içeren programlara göre anlamlı derecede daha yüksek olduğunu göstermiştir.

Yaşam tarzı müdahalelerinin (diyet ve egzersiz), tip 2 diyabet oluşumunun başlamasını geciktirebileceğini veya önleyebileceğini de gösteren çalışmalar oldukça fazladır. Yapılan bir çalışmada, tip 2 diyabet geliştirme riski, kontrol grubuna kıyasla, yaşam tarzı müdahalesiyle %58 ve metformin (diyabetin medikal tedavisnde kullanılan bir ilaç etken maddesi)  kullanımı ile %31 azalmıştır.

Obezite tedavisinde davranış terapisinin ve bilişsel davranışçı terapinin yaşam tarzı değişikliklerine eklenmesi tedavi etkinliğini arttırmakta ve hedeflenen vücut ağırlığının sürdürülmesine katkı sağlamaktadır.

Bilişsel Davranış Tedavisi

Obezite tedavisinde uygulanan tedavi yöntemlerinin etkinliği psikolojik faktörlerden etkilenebilir. Obezite psikolojik ve sosyal faktörlerle ilişkili çok faktörlü bir durum olduğu için, obezitenin tedavi edilmesi sadece beden sağlığını değil aynı zamanda ruh sağlığını da etkiler.

Obezite tedavisinde davranış terapisinin ve bilişsel davranışçı terapinin yaşam tarzı değişikliklerine eklenmesi tedavi etkinliğini arttırmakta ve hedeflenen vücut ağırlığının sürdürülmesine katkı sağlamaktadır. Hastaların aldıkları obezite tedavisine ek olarak  tedaviyi sürdürmede yaşadıkları zorlukların üstesinden gelmek için psikolojik destek almaları tedavinin önemli bir parçasıdır.

Obezitede uygulanan psikoterapiler, temel olarak, hastaların hatalı davranışlarını değiştirmelerine, bilişsel süreçlerine odaklanmalarına, gerçekçi olmayan vücut ağırlığı hedeflerini, olumsuz beden algılarını modifiye etmelerine, kendi kendini izleme, uyaran kontrolü gibi becerilerini geliştirmelerine, yiyeceklerin tadına varmak ve tokluk hissini fark edebilmek için yavaş yeme gibi davranışsal değişiklikleri sağlamalarına yol açarak; ağırlık kaybının elde edilmesine, hedeflenen vücut ağırlığının sürdürülmesine ve nükslerin önlenmesine yardım eder.

Farmakolojik (Medikal, İlaç) Tedavi

Farmakolojk tedavi, BKİ değeri 30 kg/m2 ve daha yüksek olan ya da BKİ değeri 27 kg/m2 ve üzeri olup en az bir obezite ile ilişkili komorbiditesi olan hastalarda (Tip2DM, Hipertansiyon, Hiperlipidemi gibi), yaşam tarzı müdahalesine (diyet ve egzersiz) ek olarak gerekli görülmektedir. Bu koşulları sağlayan yetişkinlerde uzun vadeli vücut ağırlık yönetimi için, 2021 yılında Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından 5 ilaca (orlistat, phentermine-topiramat, naltrekson-bupropion, liraglutid, semaglutid) kullanım onayı verilmiştir.

Bazı klinik çalışmalardan elde edilen bulgular, bu ilaçların vücut ağırlık kaybı üzerinde mütevazı ama önemli bir etkisi olduğunu göstermiştir, ancak tam rollerini daha iyi tanımlamak için uzun vadeli çalışmalara ihtiyaç vardır.

Cerrahi Tedavi

Obezitede cerrahisi (bariyatrik cerrahi), BKİ (beden kitle endeksi) ≥ 40 kg/m2 veya BKİ≥ 35 kg/m2 olan ve obezite ile ilişkili en az 1 hastalığı olan kişiler için uygulanabilen ve metabolik bozuklukların tedavi edilmesinde etkili olan alternatif bir tedavi yöntemidir. En yaygın olarak kullanılan bariyatrik cerrahi yöntemleri, tüp mide ameliyatı (SG) ve Roux-en-Y gastrik baypas (RYGB)'dır (Nudel ve Sanchez, 2018). Bariyatrik cerrahi tedavi kararı; endokrinolog, obezite cerrahı, psikiyatrist, gastroentorolog ve kardiyolog tarafından ortak olarak alınmalıdır. Bölgesel yağ alma (liposuction) gibi cerrahi uygulamalar obezite tedavisinin içinde yer almaz.

Cerrahi yolu seçen hastalar, hipokalorik bir diyet uygulayabildiklerini göstermek için ameliyat yapılmadan önce belirli diyet önerilerine uymaları gerekmektedir. Hastaların, kısa vadede iyileşmek ve yeni bağırsak fizyolojisine uyum sağlamak ve ayrıca uzun vadede vücut ağırlık kaybını teşvik etmek için ameliyat sonrası katı, çok aşamalı bir diyete uymaları gerekmektedir. Ameliyattan sonra mide kapasitesi oldukça sınırlı olduğu için besin alımı ve öğünler daha küçük olmalıdır. Vücut ağırlık artışını önlemek için ameliyattan sonra diyet kısıtlamaları süresiz olarak devam edebilir ve hastaların eksiklikleri önlemek için ömür boyu uygun vitamin ve mineral takviyesi kullanması gerekebilir.

Sonuç olarak obezite pek çok açıdan ele alınarak muldisipliner bir ekip anlayışıyla  takip edilmesi gereken bir hastalıktır ve tedavisi mümkündür.

REFERANSLAR

1. Chao, A. M., et al, (2021). Dietary interventions for obesity: clinical and mechanistic findings. The Journal of clinical investigation, 131(1), e140065.
2. Constantine, R. S., et al, (2014). The effect of massive weight loss status, amount of weight loss, and method of weight loss on body contouring outcomes. Aesthetic surgery journal, 34(4), 578-583.
3. Ersoy G., et al, (2017). Birinci Basamak Sağlık Kurumları İçin Obezite ve Diyabet Klinik Rehberi, T.C. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 1070, İçinde: Yetişkinlerde Beslenme Danışmanlığı:Öneriler, Eds: Barışkın E.,et al. , s: 42-51, Ankara.
4. Grandone, A., et al,  (2018). New treatment modalities for obesity. Best Practice & Research Clinical Endocrinology & Metabolism, 32(4), 535-549.
5. Johns, D. J., et al, (2014). Diet or exercise interventions vs combined behavioral weight management programs: a systematic review and meta-analysis of direct comparisons. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics, 114(10), 1557-1568.
6. Kahan S. (2016). Overweight and obesity management strategies. The American journal of managed care, 22(7 Suppl), s186–s196.
7. Kheniser, K., et al, (2021). Long-term weight loss strategies for obesity. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 106(7), 1854-1866.
8. Knowler WC, et al, (2002). Diabetes Prevention Program Research Group. Reduction in the incidence of type 2 diabetes with lifestyle intervention or metformin. N Engl J Med., 7;346(6):393-403.
9. Obezite Tanı ve Tedavi Kılavuzu, Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma DerneğI, 2024, 11. Baskı (Çevrim içi yayın): Kasım 2024 
10. Raynor, H. A., & Champagne, C. M. (2016). Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Interventions for the Treatment of Overweight and Obesity in Adults. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics, 116(1), 129-147.
11. Ruban, A., et al, (2019). Current treatments for obesity. Clinical Medicine, 19(3), 205–212. 
12. Yanovski, S. Z., & Yanovski, J. A. (2021). Progress in pharmacotherapy for obesity. Jama, 326(2), 129-130.
13. Yetkin İ, et al, (2017), Birinci Basamak Sağlık Kurumları İçin Obezite ve Diyabet Klinik Rehberi, T.C. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 1070, İçinde: Yetişkinlerde Obezite, Eds: Barışkın E., Çöl M., Ersoy G., Uluç S., Yalçın S., Yetkin İ., Zergeroğlu A.M., s: 26-34, Ankara.