Nezaket

FELSEFE Nezaketli davranışlarda aşırıya kaçtığımızda nezaketin sınırları aşılır, sahiciliği kaybolur. Nezaket ancak samimi, içten olduğu müddetçe gerçektir. O zaman soru şudur: Bir insana nezaket ve incelikle sanki elinizde her an kırılacak bir vazo varmış gibi davranabilir misiniz? Güzellikler yaşamımıza oluk oluk akarken nezaketle o suyu içmek kolaydır. Ama hayat krizleriyle bizi kıskıvrak yakaladığında ince ve nazik olabilmek mümkün müdür? Yeni bir ilişki, yeni bir iş, heyecan verici başlangıçlarda nezaket göstermek çocuk oyuncağıdır, ama bir ilişki bitmeye yakın, onca hayaller bir çuvala tıkılmışken hayal kırıklığının doruğundayken nazik ve ince davranmak mümkün müdür? Nezaket kelimesinin kökeni Farsça ‘nazük’tir; kelimenin dikkat, itinaya muhtaç anlamları vardır. Nezaketin dikkat ile ilişkisi kayda değer; bizi dış dünyaya karşı ilgi duymaya, gelişmelere başka bir açıdan bakmaya, empatiye yönlendirir. Dikkati karşı tarafın duygu, düşünce ve davranışına vererek kendini şekillendirmekle nezakete adım atılır. Kibarlık, incelik, narinlik ve hassaslık anlamlarına gelebilecek nezaket ne işe yarar, gerekli midir, onu yaşantımızda nereye koyabiliriz? John Stuart Mill, nezaketi faydacılığın bir parçası olarak görür. Nazik tutumlar, karşı tarafta iyi duygular uyandırır. Nezaket mutluluk getirince bizde de karşılığını bulur, kendimizi daha iyi hissetmemizi sağlar.

MİLL, NEZAKETİ FAYDACILIĞIN BİR PARÇASI OLARAK GÖRÜR

Faydacılık felsefesiyle tanınan 19. yüzyıl filozoflarından John Stuart Mill, nezaketi faydacılığın bir parçası olarak görür. Nazik tutumlar, karşı tarafta iyi duygular uyandırır. Nezaket mutluluk getirince bizde de karşılığını bulur, kendimizi daha iyi hissetmemizi sağlar. Sadece kişisel anlamda değil huzurlu bir toplumun inşasında basamaktır nezaket. Kalabalıklaştıkça önemi artar: Nezaketin işbirliği ve dayanışmayı arttırdığına dair çalışmalar var. İncelik ve nezaketin, uygarlık anlamına gelen civility kelimesiyle akraba olmasına şaşmamalı. Özetle nezaketli olmak faydamıza. Mill, iyilik ve fayda perspektifinde nezaketi ele alırken, Machiavelli’nin anlayışında nezaket sadece belirli bir amaca hizmet ettiği sürece önemlidir. Amaca giden her yol mübahtır anlayışıyla nezaket devreye sokulur. Nezaket, manipülasyonun örtüsü olabilir. Tatlı dille ve kibarlıkla karşınızdakini istediğiniz kıvama getirmeniz an meselesidir. Nezaketle ilişkilendireceğimiz bir diğer kelime politeness’dır. Zamanla nezaketle ilişkilendirilmiş bu kelime daha çok toplumsal beklentilere uygun hareket etmeyi anlatır. Politeness, ikiyüzlülük anlamına da gelebilir. Kişi gerçek düşüncelerini gizlemek için nezaketi kullanabilir. Baktığınızda karşınızda nezaketle davranan biri vardır ama içeride düşüncelerini ifade etmemiş biridir. Bu insana nazik diyebilir miyiz? Nezaket içinde tam zıddını saklar, kabalığı hatta öfkeyi. Seneca, öfkenin kontrol edilmesi için nazik davranışı önerir. Aklınızda hayır varken evet demek, karşı tarafı incitmemek için düşüncesi ve gerçek davranışını gizlemenin adı nezaket olamaz.

SENECA, ÖFKE KONTROLÜ İÇİN NEZAKETİ ÖNERİR

Stoacı filozof Seneca, öfkenin kontrol edilmesi için nazik davranışı önerir. Aklınızda hayır varken evet demek, karşı tarafı incitmemek için düşüncesi ve gerçek davranışını gizlemenin adı nezaket olamaz. Anlayışlı olayım derken kendinizi ortaya koyamaz halde bulabilirsiniz. İfade edilmemiş duygu ve düşünceler içeride birikirken, irin içeriye akarken bu kadar nazik bir insanın içinde bir canavar saklıdır. Dr. Jekyll ve Mr. Hyde’in hikayesini bilirsiniz: Nazik doktor içinde vahşi doğalı bir adam saklar. İkisi de aynı kişilerdir. Görünürde saygılı, nazik doktor öfkesini kontrol edemez, kontrolsüz ve yıkıcı bir insan haline dönüşür. İnsanın doğasının ikiyüzlü olduğu unutulmamalı. Nezaketin altında bastırılmış duygular olabilir. Toplumun beklentilerine göre yaşarken, saygın kimliğini korurken, nazik, hassas ve düşünceli davranan biri içindeki çatışmayı önlemek için nezaket bir paravandır. Yaşamında nezaketi vitrinine koyan biri huzursuzluğunu azaltmaya çalışabilir. Gerçek nezaket işler kötü gittiğinde sürdürülebilendir. Felsefede nezaket erdemlerle iç içe geçmiş bir kavram olarak ele alınır. Nezaket yanına saygıyı da alır. Aristoteles’e göre bir insanın erdemli olabilmesi için nazik olabilmesi ve saygılı olması gerekir; Aristoteles tüm bunların ölçü içinde dengeli olması gerektiğini söyler. Nezaketli davranışlarda aşırıya kaçtığımızda nezaketin sınırları aşılır, sahiciliği kaybolur. Nezaket ancak samimi, içten olduğu müddetçe gerçektir. O zaman soru şudur: Bir insana nezaket ve incelikle sanki elinizde her an kırılacak bir vazo varmış gibi davranabilir misiniz? Yoksa ona alışmış olduğunuzda kabaca kavrar incelikten yoksun şekilde elinizde sıkarken mi kırarsınız? Yaşamdaki her nüansa nezaketle yaklaşabilir misiniz?