Medya okuryazarlığı neden önemli?

Yanlış bilgi küresel bir tehlikeye doğru mu ilerliyor? Demokrasi kültürüne ciddi zarar verdiği düşünülen bilgi düzensizliği konusunda kamuoyunda dönen tartışmalar ve mücadele yöntemleri çeşit çeşit. Toplumsal bir olgu olsa da medya okuryazarlığı konusunda biz de bazı adımlar atabiliriz.

Yanlış bilginin yayılmasında en kritik faktörlerden biri de medya okuryazarlığı ve eleştirel düşünme becerilerinin eksikliği. Birçok kişi güvenilir kaynakları güvenilmez olanlardan ayıracak ya da bilgiyi paylaşmadan önce doğruluğunu kontrol edecek araçlardan yoksun. Yanlış bilgi yaymanın altında yatan bir çok psikolojik etmen de var ama bu yazıda medya okuryazarlığı eksikliğine odaklanmak istiyorum. Olgu ve durumların kitleleri yönlendirmek amacıyla kasıtlı bir şekilde çarpıtılarak oluşturulduğu bilgi ve haberler, yıllardır özellikle sosyal medya üzerinden dolaşıma sokuluyor. Bunun en çok yapıldığı ülkelerden biri de Türkiye kuşkusuz. İnternet kullanıcıları olarak bilerek ve ya bilmeden bu medya ekosisteminde yanlış bilgi yayıp, dezenformasyon süreçlerine ortak olarak kamusal tartışma alanlarının zehirlenmesine sebep oluyoruz. Bu süreç kamuoyunda haberlerin de sağlıklı tartışılmasını, nihayetinde demokratik toplum süreçlerini baltalıyor. Şunu da unutmamak gerekir, sürekli bir kaos ve şiddet hâli, sert ve anti-demokratik siyasal ortam ve pandemi gibi küresel sağlık sorunlar eleştirel okuma-yazma pratiklerine sahip olmayan ve temel düzeyde medya okuryazarlığı olmayan kitleleri dezenformasyona karşı kırılgan hâle getirdi.

Bu durum bazı raporlara da girmiş durumda. Akın Ünver’in “Türkiye’de Doğruluk Kontrolü ve Doğrulama Kuruluşları” raporunda Türkiye’yi “derin şekilde kutuplaşmış, bilgi/enformasyon akışının sınırlandırıldığı ve sansüre eğilimli OECD ülkelerinden biri” olarak tanımlıyor. Uzman medya kurumları, sendikalar ve sivil toplum örgütlerinden oluşturulmuş özerk komisyonlarca eğitim kurumları için medya okuryazarlığı müfredatı hazırlanması ve daha ilk basamaklardan itibaren medya okuryazarlığı derslerinin okutulmasının ciddi bir ihtiyaç olduğu bir döneme giriyoruz.  Küresel ölçekte daha güncel bir raporda da yanlış bilgi sorunu önemli bir tutuyor. Dünya Ekonomik Forumu'nun (WEF) geçtiğimiz günlerde yayımlanan Küresel Risk Raporu 2024'te, önümüzdeki iki yıl içinde beklenen en ciddi küresel risk olarak ortaya çıkan yanlış bilgi ve dezenformasyon olacağı tanımlanırken, bu bilgi düzensizliğinin hem yabancı hem de yerli aktörler tarafından toplumsal ve siyasi bölünmeleri daha da derinleştirmek için kullanılacağı vurgulanmış. Ayrıca önümüzdeki iki yıl içinde Bangladeş, Hindistan, Endonezya, Meksika, Pakistan, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri de dahil olmak üzere çeşitli ekonomilerde üç milyara yakın insanın seçim sandıklarının başına gitmesi beklendiğinden, yanlış bilgi ve dezenformasyonun ve bunları yaymak için kullanılan araçların yaygın kullanımı yeni seçilen hükümetlerin meşruiyetini zayıflatabileceği öngörülüyor.

İnternet kullanıcıları olarak bilerek ve ya bilmeden bu medya ekosisteminde yanlış bilgi yayıp, dezenformasyon süreçlerine ortak olarak kamusal tartışma alanlarının zehirlenmesine sebep oluyoruz. Bu süreç kamuoyunda haberlerin de sağlıklı tartışılmasını, nihayetinde demokratik toplum süreçlerini baltalıyor.

Peki iyi bir medya okuryazarı olmak için neler yapmalı?

İyi bir medya okuryazarı olmak için aşağıdaki adımları uygulayabilirsiniz.

Farklı medya kaynaklarından bilgi edinin: Haberlerinizi sadece bir kaynaktan değil, farklı kaynaklardan alın. Farklı bakış açıları ve perspektiflerle bilgi edinmek önemlidir.

Kaynakları eleştirel bir bakış açısıyla inceleyin: Herhangi bir haber veya bilgiyi almadan önce, kaynağın güvenilirliğini ve tarafsızlığını değerlendirin. Kaynaklarınızın güvenilir ve doğru olmasına dikkat edin.
Medya tüketim alışkanlıklarınızı iyileştirin: Sürekli haberleri takip etmek yerine belirli bir zaman diliminde bilgi edinmeyi tercih edin. Bu, bilgi bombardımanından kaçınmanıza ve daha iyi sindirmenize yardımcı olabilir.

Bilgiyi sorgulayın: Her zaman “Neden bu bilgiyi paylaşıyorlar?” ve “Kim bundan nasıl fayda sağlar?” gibi soruları kendinize sorun. Bu, bilgiyi daha derinlemesine anlamanıza yardımcı olacaktır.

Geleneksel medya ve sosyal medya kullanımlarınızda görsel kullanımını kontrol edin: Medya platformlarında yer alan görsel ve videolara da eleştirel bir yaklaşım sergileyin. Önümüze düşen fotoğraf ve videolara şüpheyle yaklaşın. Sosyal medya kullanımınızı sınırlayın ve doğrulanmamış bilgileri paylaşmaktan kaçının.

Sizi manipüle edebilecek etkileşim tekniklerini farkedin: Medya dilini, manipülatif teknikleri ve propagandayı tanımak, bilgiyi daha iyi anlamanıza ve yanıltıcı bilgilere karşı daha iyi korunmanıza yardımcı olabilir.

Bilgiyi paylaşmadan önce doğrulama yapın: Sosyal medya veya diğer platformlarda bilgi paylaşmadan önce doğrulama yapın. Yanlış bilgilerin yayılmasını önlemek için sorumlu bir şekilde davranın.

Medya etik kurallarını anlayın: Gazetecilik ve medya etiği hakkında bilgi edinin. Haber kaynaklarının etik kurallara uygun davrandığından emin olun.

Kendi önyargılarınızı tanıyın: Kişisel önyargılarınızın bilgiyi nasıl etkileyebileceğini anlamaya çalışın ve açık fikirli olmaya özen gösterin.