Küresel çağda ulus devlet: Değişen şartlar, dönüşen kimlikler

Günümüzde küreselleşme, çok kültürlülük ve bölgesel ayrışma gibi dinamikler, ulus devlet kavramını farklı yönlerden baskı altına almaktadır. Ancak, Türkiye gibi tarihsel ve coğrafi olarak karmaşık yapıya sahip devletler için üniter yapı, yalnızca bir yönetim biçimi değil, aynı zamanda bağımsızlığın, egemenliğin ve toplumsal barışın garantisidir.

Ulus devlet modeli, bireylerin vatandaşlık bağı ile devlete bağlandığı bir yapıdır. Vatandaşlık, yalnızca hukuki bir statü değil, bireylerin toplum içindeki rollerini ve haklarını belirleyen bir mekanizmadır. Modern ulus devletlerde eğitim, vatandaşlık bilincinin gelişiminde kritik bir rol oynar. Bu süreç, ulusal değerlerin pekiştirilmesini ve bireylerin toplumla uyum içinde hareket etmelerini sağlamayı amaçlamaktadır.

Vatandaşlık kavramı, tarihsel süreçte farklı şekillerde ele alınmıştır. Bazı yaklaşımlar ulus devlet bağlamında şekillenirken, bazıları bireysel hak ve özgürlükler ekseninde değerlendirilmiştir. Kimlik ve aidiyet boyutu da vatandaşlık anlayışını farklı yönlerden etkileyen unsurlardır. Ancak, vatandaşlık kavramının temel zorluğu, hukuki ve sosyolojik bağlamda farklılıklar göstermesi ve geniş bir işlevselliğe sahip olmasıdır.

Ulus devlet modeli, bireyleri eşit haklara sahip yurttaşlar olarak tanımlarken, küreselleşme ile birlikte vatandaşlık anlayışı dönüşüme uğramaktadır. Küreselleşme, ulusal sınırların önemini azaltarak bireylerin kimlik algısını değiştirirken, devletler de egemenliklerini koruma çabasını sürdürmektedir.

Küreselleşme ve Ulus Devlet Modelinin İlgası

Küreselleşme süreci, ulus devlet sınırlarını aşarak bireyleri uluslararası toplumun bir parçası haline getirmiş ve vatandaşlık anlayışını yeniden tartışmaya açmıştır. Günümüzde bireyler, yalnızca ulusal kimlikleriyle değil, küresel yurttaşlık perspektifinden de kendilerini tanımlama gerekliliği hissetmektedirler. Dolayısıyla vatandaşlık kavramı, tarihsel süreç içinde dönüşen ve yeniden tanımlanan dinamik bir olgu olarak varlığını sürdürmektedir. 

Ulus devlet modeli çerçevesinde şekillenen vatandaşlık anlayışı, bireylerin hak ve yükümlülüklerini belirleyen bir yapı olarak devam etse de küreselleşmenin etkisiyle daha geniş bir perspektife evrilmektedir. Vatandaşlık, geleneksel anlamda bir devletin sınırları içinde tanımlanan bir statü olmasına rağmen, günümüzde ulus ötesi kimlikler, göç hareketleri ve dijital vatandaşlık gibi yeni kavramlarla zenginleşmektedir. 

Küreselleşme, bireylerin yalnızca ait oldukları devletle değil, aynı zamanda uluslararası kuruluşlar, küresel topluluklar ve dijital platformlarla da bağlantı kurmalarına olanak tanımaktadır.

Avrupa Birliği gibi supranasyonel yapılar, çok katmanlı vatandaşlık modellerinin ortaya çıkmasına öncülük ederken, çift vatandaşlık ve küresel mobilite gibi olgular bireylerin birden fazla kimliğe sahip olmasını kolaylaştırmaktadır. Öte yandan, dijitalleşmenin hızlanmasıyla birlikte, bireylerin sanal ortamda haklarını kullanabildiği, demokratik süreçlere katılım sağlayabildiği yeni vatandaşlık biçimleri gündeme gelmektedir. Bu değişimler, vatandaşlık kavramının yeniden yorumlanmasını zorunlu kılarken, devletlerin de yeni politikalar geliştirmesini gerektirmektedir. Göç, çok kültürlülük ve insan hakları gibi meseleler, vatandaşlığın sadece bir ulusa bağlılık üzerinden tanımlanmasını zorlaştırmakta ve daha kapsayıcı bir anlayışın gerekliliğini ortaya koymaktadır.

Günümüzde küreselleşme, çok kültürlülük ve bölgesel ayrışma gibi dinamikler, ulus devlet kavramını farklı yönlerden baskı altına almaktadır. Ancak, Türkiye gibi tarihsel ve coğrafi olarak karmaşık yapıya sahip devletler için üniter yapı, yalnızca bir yönetim biçimi değil, aynı zamanda bağımsızlığın, egemenliğin ve toplumsal barışın garantisidir. Üniter yapının korunması, devletin farklı bölgelere farklı statüler tanıması yerine, bütün vatandaşlarına eşit hak ve sorumluluklar çerçevesinde yaklaşmasını sağlamaktadır.

Eşit Yurttaşlık İlkesi ve Ulus Devletin Rolü

Ulus devlet, çoğu zaman yanlış bir şekilde ırkçı veya dışlayıcı bir yapı olarak tanımlansa da gerçekte, bireyleri etnik veya mezhepsel kimliklerine göre değil, ortak bir yurttaşlık hukuku çerçevesinde eşit kabul eden bir modeldir. 

Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş ilkeleri arasında yer alan “Türk milleti” kavramı da bu çerçevede değerlendirilmelidir. Buradaki “Türklük” etnik bir tanım değil, anayasal yurttaşlık bağını ifade eden bir üst kimliktir. Bu bağlamda Türkiye Cumhuriyeti, ulus devlet ilkesi sayesinde tüm vatandaşlarını hukuki eşitlik temelinde bir araya getiren bir toplumsal yapı inşa etmiştir.

Zira ulus devlet ilkesi zayıflatılırsa, farklı etnik ve dini grupların siyasal temsiliyet talepleri giderek ayrışmayı derinleştirebilir ve ülkede parçalanmaya yol açabilecek bir kimlik siyaseti gelişebilir. Bu durum, vatandaşların aidiyet duygusunu zayıflatırken, toplumsal kutuplaşmayı artırarak devletin iç huzurunu tehlikeye sokabilir. Oysa ulus devlet modeli, bireylerin etnik ya da mezhepsel kimlikleri yerine, ortak bir ulusal kimlik ve anayasal yurttaşlık çerçevesinde bir arada yaşamasını sağlayan en etkili sistemdir. 

Ulus devletin korunması, Türkiye’nin uluslararası arenada karşılaştığı tehditlere karşı bir duruş sergilemesini sağlamaktadır. Özellikle, sınır komşularında yaşanan güvenlik problemleri ve terörizmle mücadele, Türkiye’nin egemenlik haklarını savunmaya yönelik politikalarını güçlendirmiştir.

Bölgesel Kaotikte Ulus Devletin Geleceği: Türkiye İçin Stratejik Bir Zorunluluk

Küreselleşme sürecinde ulus devletlerin yerini çok merkezli yönetim modellerinin alacağı yönündeki iddialar sıklıkla gündeme gelse de dünya genelinde yaşanan gelişmeler bunun aksini göstermektedir. Devletler, giderek artan güvenlik tehditleri, göç hareketleri ve ekonomik bağımlılıklar karşısında daha güçlü merkezi yönetimlere ihtiyaç duymaktadır. Avrupa'da dahi bölgesel yönetimlerin özerkleşmesi yönündeki eğilimlerin, uzun vadede devletlerin bütünlüğünü tehlikeye sokabileceği tartışılmaktadır. 

Türkiye gibi jeopolitik olarak kritik bir konumda yer alan bir ülke için ulus devlet modeli, yalnızca tarihsel bir tercih değil, aynı zamanda bağımsızlık ve egemenlik açısından stratejik bir zorunluluktur.

Türkiye’de ulus devlet yapısının korunması hem anayasal bir zorunluluk hem de ülkenin toplumsal barışını korumanın en önemli yollarından biridir. Eğitim politikaları, medya, hukuk sistemi ve siyasal kültür, ulusal kimlik bilincini güçlendirmeye yönelik olarak şekillendirilmelidir. Ulus devlet ilkelerinin zayıflatılması, uzun vadede toplumsal bütünlüğü ve devlete olan güveni sarsacak sonuçlar doğurma ihtimalini taşımaktadır.

Bölgesel örnekler, ulus devletin önemini bir kez daha gözler önüne sermektedir. Ortadoğu, özellikle bu konuda dikkat çekici bir bölge olarak karşımıza çıkmaktadır. Örneğin, Suriye’deki iç savaş, ülkenin ulusal bütünlüğünü tehdit eden bölgesel ayrılıkçı hareketlerin güçlenmesine neden olmuştur. Suriye’nin kuzeyindeki bazı gruplar, kendi özerkliklerini ilan etmek istemiş, bu da ülke içinde etnik ve mezhebi çatışmaların derinleşmesine yol açmıştır. 

2011'de başlayan iç savaş, Suriye'nin birliğini ve egemenliğini tehdit eden çok sayıda bölgesel ayrılıkçı hareketin güçlenmesine yol açmıştır. Suriye'nin kuzeyinde, özellikle Kürt nüfusunun yoğun olduğu bölgelerde, PYD/YPG gibi Kürt milliyetçi gruplar, özerklik talepleriyle ulus devletin egemenliğine karşı bir meydan okuma oluşturmuşlardır. Bu gruplar, Esad rejiminin zayıflamasından faydalanarak kendi bölgelerinde yerel yönetimler kurmuş ve hatta bu bölgelerde kendi askeri yapılanmalarını oluşturmuşlardır.

Özellikle, Fırat’ın Doğusu gibi stratejik bölgelerde, ABD'nin desteğini alan bu grupların, Suriye'nin toprak bütünlüğüne zarar verdiği ve uzun vadede ülkenin üniter yapısının tehdit altında olduğu belirtilmiştir. Türkiye'nin de bu bölgelere yönelik harekâtları, sınır güvenliği açısından büyük önem taşımaktadır zira bu durum, Suriye'nin ulusal birliğini tehlikeye atmakla kalmayıp, aynı zamanda Türkiye için de güvenlik tehdidi yaratmaktadır.

Bu örnek, ulus devletin zayıflamasının sadece devletin egemenliğini kaybetmesine değil, aynı zamanda bölgede daha geniş çaplı etnik, dini ve ideolojik çatışmalara yol açtığı gerçeğini ortaya koymaktadır. Suriye'nin dağılma süreci, diğer devletler için de bir uyarı niteliği taşımaktadır

Suriye örneği, ulus devletin zayıflamasının, toplumsal huzursuzluklara ve uzun vadede egemenlik kaybına yol açabileceğinin en somut örneklerinden biridir. Benzer şekilde, Irak’taki Kürt bölgesinin özerklik talepleri de ulus devlet anlayışının zayıfladığı bir ortamda nasıl ulusal birliği tehdit edebileceğini gözler önüne sermektedir.

Irak’ta 2003’teki Amerikan müdahalesi sonrasında ülkedeki merkezi hükümetin zayıflaması, bölgesel yönetimlerin özerklik taleplerini daha belirgin hale getirmiştir. Özellikle Kürt Bölgesel Yönetimi (KBY), Bağdat'tan bağımsız hareket etmeye başlamış, 2017'deki referandumda bağımsızlık ilan etmiştir. Bu durum, Irak’ın ulusal birliğini tehdit etmiş ve Bağdat yönetimi, Kürtlerin bağımsızlık ilanına karşı sert bir tepki vermiştir.

Kürtler, özellikle petrol gelirleri ve bölgesel güvenlik gibi konularda büyük bir özerklik elde etmişlerdir. Ancak bu özerklik, ülkedeki diğer etnik ve mezhebi gruplarla gerilimleri de artırmış, ülkedeki birlik ve beraberliği daha da zorlaştırmıştır. Kürt bölgesinin bağımsızlık yolunda atacağı adımlar, sadece Irak için değil, tüm Ortadoğu için uzun vadeli istikrarsızlık yaratabilecek potansiyele sahiptir. Bu durum, ulus devletin güçlendirilmesinin ne kadar önemli olduğunu, özellikle çok etnikli ve çok kültürlü toplumlarda ulusal birliğin korunmasının ne kadar kritik olduğunu bir kez daha vurgulamaktadır.

Libya’daki iç savaş, ülkenin ulusal bütünlüğünü tehdit eden bir diğer önemli örnektir. 2011’deki NATO müdahalesinin ardından Muammer Kaddafi rejimi devrilmiş, ülke merkezsizleşmiş ve etnik, kabilevi gruplar arasında bölgesel çatışmalar ortaya çıkmıştır. Başkent Trablus ile doğu bölgesindeki Bingazi arasında, iki farklı hükümetin egemenlik mücadelesi, ülkenin parçalanmasına yol açmıştır. Libya’daki bu durum, devletin egemenliğinin ne kadar önemli olduğunu ve bir merkezi hükümetin yokluğunda, bölgesel ve kabilevi farklılıkların çatışmalara yol açabileceğini göstermektedir. Birleşmiş Milletler'inLibya'ya yönelik çözüm arayışları ve dış müdahaleler, devletin yeniden inşası ve ulusal bütünlüğün korunması için gerekli adımların atılmaya çalışıldığını ancak ulus devletin zayıfladığı bir ortamda, bölgesel ayrılıkların önüne geçmenin ne kadar zor olduğunu göstermektedir.

Yemen, uzun süredir devam eden iç savaşın etkisiyle ulus devlet yapısını kaybetme noktasına gelmiş bir diğer örnektir. 2014 yılında Husiler'in başkent Sana’a'ya girmesiyle başlayan çatışmalar, ülkedeki ulusal birliği zayıflatmış ve bölgesel ayrılıkçı hareketlerin güçlenmesine yol açmıştır. Güney Yemen’deki bazı gruplar, ülkenin tekrar bölünmesi yönünde açıkça bağımsızlık talepleri ortaya koymuşlardır. Güney Yemen’in eski sosyalist hükümetinin tekrar güç kazanma çabaları, ülkenin ulusal bütünlüğünü tehdit etmektedir.

Yemen örneği, bölgesel ayrılıkçı hareketlerin, ulus devletin çöküşüne nasıl yol açabileceğini ve bu durumun ülkede kalıcı bir istikrarsızlık yaratabileceğini göstermektedir. Ayrıca, Yemen’deki bu çatışmalar, dış güçlerin müdahalesiyle daha da karmaşık hale gelmiş ve bölgesel hegemonya mücadelesine dönüşmüştür. Bu, ulus devletin korunmasının sadece iç dinamiklerle değil, aynı zamanda dış müdahalelerle de ilgili olduğunu gösteren bir başka önemli örnektir.

Arap Baharı ile başlayan süreçte, Mısır ve Tunus gibi ülkelerde halk ayaklanmaları sonucu otoriter yönetimler devrilmiş, ancak her iki ülkede de ulus devlet yapısı kısa vadede korunabilmiştir. Mısır’da, askeri darbe ve sonrasında Sisi’nin iktidara gelmesi, ülkenin ulus devlet yapısını yeniden pekiştirmiştir. Tunus ise, demokratikleşme sürecine girerken ulusal birliği bozmadan, bir tür ulus devlet yapısını kurmayı başarmıştır.

Tunus ve Mısır’daki örnekler, ulus devletin esnek bir yapıya sahip olmasının, halkın taleplerine cevap verirken devletin bütünlüğünü korumanın mümkün olduğunu göstermektedir. Bu ülkelerde ulusal kimlik ve devletin egemenliği, demokratik süreçlerle ve halkın katılımıyla güçlendirilmiş, bölgesel ayrılıkçı hareketlerin önüne geçilmiştir.

Ulus devletin korunması, Türkiye’nin uluslararası arenada karşılaştığı tehditlere karşı bir duruş sergilemesini sağlamaktadır. Özellikle, sınır komşularında yaşanan güvenlik problemleri ve terörizmle mücadele, Türkiye’nin egemenlik haklarını savunmaya yönelik politikalarını güçlendirmiştir. Bölgedeki istikrarsızlık, Türkiye’nin ulusal güvenliğini tehdit ederken, ulus devletin gücünü pekiştiren merkezi yönetim yapısının ne denli gerekli olduğunu ortaya koymaktadır.

Sonuç olarak, ulus devlet modeli, Türkiye gibi dinamik ve zengin çeşitliliği içinde barındırankaotik bölgelerdeki ülkeler için bir tercih değil, bir gerekliliktir. Bu model, vatandaşları ortak bir kimlik etrafında birleştirerek toplumsal uyumu sağlar ve devletin varlığını güçlü bir şekilde sürdürmesine olanak tanır. Üniter yapının korunması, devletin egemenliği açısından hayati öneme sahiptir ve ulus devlet anlayışı, Türkiye Cumhuriyeti’nin birlik ve beraberliğini sürdürebilmesinin en sağlam teminatıdır.