Gerçekliğin temsili olarak medya

Siyasi fikirlerimizin, olaylara, kişilere, kurumlara dair kanılarımızın, gündelik tercih ve davranışlarımızın oluşumunda medya ürünleriyle iletilen temsillerin etkisi altındayız. Medya mesajlarından anlam yaratma sürecimizde görece bilinçli bir denetimimiz olabilmesi için medya mesajlarının genel içerik özellikleri üzerine de bilgi sahibi olmamız gerekmektedir. 

Hepimiz farklı seviyelerde de olsa medya okur yazarıyız ve olaylara dolaysız ulaşımımızın oldukça sınırlı olduğu günümüz dünyasında medya okuryazarlığı düzeyimizi arttırmakla yükümlüyüz. Siyasi fikirlerimizin, olaylara, kişilere, kurumlara dair kanılarımızın, gündelik tercih ve davranışlarımızın oluşumunda medya ürünleriyle iletilen temsillerin etkisi altındayız.

Kanı ve davranışlarımızın oluşumunda bilinçli süreçler olduğu gibi, bilincimiz dışındaki süreçlerin de işlediğini, geçmişten gelen tüm deneyim ve bilgi birikimimizin de mesaj alımlama sürecimizde etkin olabildiğini önceki yazılarımda değinmiştik. Medya mesajlarından anlam yaratma sürecimizde görece bilinçli bir denetimimiz olabilmesi için medya mesajlarının genel içerik özellikleri üzerine de bilgi sahibi olmamız gerekmektedir.  Medya mesajları, gerçek dünyanın temsilini, yeniden sunuluşunu içermektedir.

Her bir medya ürününde mesajların amacı ve konusuna uygun olarak temsiller yer almaktadır.Burada irdelenmesi gereken kavram temsil kavramıdır. Temsil, göndermede bulunduğu olay ve/veya nesnenin birebir aynısı değildir, olamaz. Temsiller iletişim aracının özellikleri gereği belli biçimde oluşturulur. Biçimin sağladığı olanaklar ve sınırlar dahilinde, mesajı hazırlayanın da tercih ve amaçları doğrultusunda bu temsiller oluşturulur. Daha açık bir ifadeyle, bir şeyin, bir olayın temsili, gerek yazılı gerek görsel metin şekilde olsun, belli özelliklerin ön plana çıkarılıp, belli özelliklerin geri planda tutulması yoluyla yapılır. Temsil, yaratılmak istenen anlam gereğince bazı kısımları, geçmişi, belli bazı özellikleri abartılarak ya da göz ardı edilerek veya ekleme yapılarak sunulur. Bu yolla yapılmak istenen, amaçlanan anlamları güçlendirmek ve belli kanıları oluşturmak, belli hayat tarzlarını pekiştirmek veya benimsetmektir.

Bu yazı kapsamında özellikle haber içerikleriyle gündem oluşturma (agenda setting) etkisinin nasıl gerçekleştiğine değineceğim. Gündem yaratmanın iki seviyesinden bahsetmek mümkündür; biri insanların hangi konular üzerinde konuşacağını belirleme, ikinci seviye ise insanların hangi konuda nasıl düşünmeleri gerektiğini belirlemedir. İkinci seviyede konular belli şekilde çerçevelenerek (framing) iletilirler.  

Medya gündelik hayatta en çok hangi konular üzerinde konuşup, düşüneceğimizi belirler, gündem oluşturmanın bu ilk seviyesinde benzer içeriğin tekrar sayısı oldukça etkilidir. Gündem belirlemenin ikinci seviyesinde ise, o konu hakkında ne şekilde düşünmemiz gerektiği belirlenir.

BENZER İÇERİĞİN TEKRAR SAYISI OLDUKÇA ETKİLİDİR

Medya gündelik hayatta en çok hangi konular üzerinde konuşup, düşüneceğimizi belirler, gündem oluşturmanın bu ilk seviyesinde benzer içeriğin tekrar sayısı oldukça etkilidir. Gündem belirlemenin ikinci seviyesinde ise, o konu hakkında ne şekilde düşünmemiz gerektiği belirlenir. Örnek vermek gerekirse, bir yolsuzluk haberi, rakip siyasi güçlerin komplo yapma olasılığı vurgusuyla verilebileceği gibi, hükümet görevlilerinin istifasını gerektirebileceği vurgusuyla da verilebilir. Haberlerin nasıl çerçevelendiğini çözümleyebilmek için metne bir takım sorular sorabiliriz.

Haber konusunun amaç doğrultusunda çerçevelendiği metinlerde, bir problem tanımlaması, problemin nedenine dair bir değerlendirme, bir ahlaki değerlendirme ve problemin olası çözümüne dair bir öneri bulunmaktadır. İkinci seviye gündem belirleme de denilen çerçeveleme sürecini açığa çıkarmak için bu unsurların olup olmadığına bakılır. Metinde konuya dair yaklaşımın olumlu mu, olumsuz mu veya nötr mü olduğunun, tespiti için, konuya ilişkin diğer metinleri de incelememiz gerekebilir. Haber metinleri konuya dair tarihsel bilgiyi genellikle içermez. Bu durum haber konusuyla ilgili daha çok bilgi edinme mecburiyeti doğurur. 

Haber metninin temsiller aracılığıyla oluşturduğu anlamı sorgusuz sualsiz kabul etmek durumunda kalmamak için, haberin konusuna ilişkin önceki bilgileri tazelemek gerekir.

ÖNCEKİ BİLGİLERİ TAZELEMEK ÖNEMLİ

Haber metninin temsiller aracılığıyla oluşturduğu anlamı sorgusuz sualsiz kabul etmek durumunda kalmamak için, haberin konusuna ilişkin önceki bilgileri de tazelemek gerekir. Buradan hareketle, mesajların alıcısı durumundaki okuyucu/izleyicinin de, anlam yaratma sürecinde failliği olduğunu söyleyebiliriz. İster görsel, ister yazılı veya işitsel olsun, medya metinlerinin olayları çerçeveleme biçimi bizim çıkaracağımız anlamlar üzerinde etkili ise de, anlam yaratma süreci alımlayıcıdan tamamen bağımsız işlememektedir.

Gündem yaratma etkisinin gereği, medya çoğunlukla ne hakkında konuşup düşüneceğimizi belirler. Ancak kapsadığı konularda belli bir yaklaşım çerçevesinde, vurgulamalar, sorun tanım ve önerileri, değer yüklü ifadelerle çerçevelemeler yapıyor olmasına rağmen, okuyucu ve izleyicinin önceki bilgi ve tutumları dahilinde etki yaratmaktadır.