Etiyopya-Somali gerginliği ve Türkiye: Ankara süreci

Türkiye-Somali ilişkileri başlığına Etiyopya ile olan anlaşmazlığının Türkiye’nin kolaylaştıcılığında, arabuluculuğunda diplomatik yollarla çözülmesine ilişkin girişim eklenmiştir. Etiyopya, Türkiye’nin arabuluculuğunu resmen talep etmiş ve “Ankara Süreci” olarak adlandırılan diplomatik girişim başlatılmıştır.

Türkiye’nin Afrika ülkeleri ile ilişkileri gerek iç kamuoyunda gerekse dış kamuoyunda konuşula gelmiştir. Çeşitli eleştirilerin getirilmesinin yanı sıra söz konusu politikasının dikkatle izlendiğini ve takip edildiğini de söylemek mümkündür. ABD’nin Donald Trump yönetimi ile birlikte kıtadaki askerî ve siyasi varlığında nispeten küçülmeye gitmesi, özellikle Sahel bölgesinde oluşan Fransa karşıtı durum sebebiyle Paris’in bölgedeki varlığında azaltmaya kimi noktalarda askerî olarak çekilmesi Afrika’yı gündeme getiren gelişmeler arasında yer almaktaydı. Söz konusu tabloya, Ankara’nın kıtadaki artan varlığı eklenince Türkiye’nin politikaları daha fazla ses getirmiş ve mercek altına alınmıştır.

AK Parti yönetimi ile Türkiye-Afrika ilişkileri giderek artan bir şekilde gelişmektedir. Son dönemde özellikle Somali ve Sahel ülkeleri başlıklarıyla bahse konu ilişkilere yeni boyutlar eklenmekte veyahut halihazırda mevcut olan unsurlar pekişmektedir. Örneğin Somali’de ikili ilişkilerin güvenlik boyutu giderek önem kazanırken Türkiye’nin yaklaşımının birden fazla sektöre odaklandığı görülmektedir. Somali’de devletin kurumsallaşmasının desteklenmesi, Somaliland ile merkezî hükümet arasında ulusal uzlaşma görüşmelerinde Türkiye’nin aktif tutumu, güvenlik alanında destek Ankara’nın Somali ile ilişkilerindeki en önemli unsurların başında gelmektedir.

Son dönemde ise Türkiye-Somali ilişkileri başlığına Etiyopya ile olan anlaşmazlığının Türkiye’nin kolaylaştıcılığında, arabuluculuğunda diplomatik yollarla çözülmesine ilişkin girişim eklenmiştir. Etiyopya, Türkiye’nin arabuluculuğunu resmen talep etmiş ve “Ankara Süreci” olarak adlandırılan diplomatik girişim başlatılmıştır.

Etiyopya ve Somali; uluslararası hukukun, Afrika siyasetinin ve teamülünün sınırların dokunulmazlığı, toprak bütünlüğü, egemenliğe saygı başlıklarında karşı karşıya gelmiştir. Somali’den ayrı ve bağımsız bir devlet olduğunu öne süren fakat söz konusu iddiaları Mogadişu tarafından kabul edilmeyen Somaliland Etiyopya ile anlaşma imzalamıştır. Anlaşma, Somaliland’ın bağımsızlık iddiasının tanınması ve Etiyopya’nın Somali’nin içişlerine karışması olarak yorumlanmıştır. Diplomatik alanda gerginlik yükselirken Türkiye’nin arabulucu olarak oynadığı rol, Addis Ababa ve Mogadişu tarafından kabul edilmiştir. Görüşmelerde ikinci tur geride kalırken, eylül ayı içinde toplanması beklenen üçüncü tur görüşmeler ise ertelenmiştir.

Etiyopya ile de iyi ilişkilere sahip olan Türkiye’nin soruna dahli Şubat 2024’de Ankara ve Mogadişu tarafından imzalanan “Savunma ve Ekonomik İşbirliği Çerçeve Andlaşması” hatırlanırsa daha iyi anlaşılacaktır. Buna göre Türkiye, Somali karasularını 10 yıl boyunca koruyacak ve deniz kaynaklarının gelişimine destek sağlayacaktır.

TÜRKİYE, SOMALİ KARASULARINI 10 YIL BOYUNCA KORUYACAK

Ocak 2024’te Etiyopya ve Somaliland arasında imzalanan anlaşma, Türkiye tarafından endişe ile karşılanmıştı. İlgili açıklamasında Ankara, uluslararası hukuku hatırlatarak Somali’nin egemenliğine ve toprak bütünlüğüne saygı gösterilmesinin gerektiğinin altını çizmişti. Etiyopya ile de iyi ilişkilere sahip olan Türkiye’nin soruna dahli Şubat 2024’de Ankara ve Mogadişu tarafından imzalanan “Savunma ve Ekonomik İşbirliği Çerçeve Andlaşması” hatırlanırsa daha iyi anlaşılacaktır. Buna göre Türkiye, Somali karasularını 10 yıl boyunca koruyacak ve deniz kaynaklarının gelişimine destek sağlayacaktır.

Etiyopya da Türkiye ile olan ilişkilerini geliştirmek istemektedir. Bölge ülkeleri ile çeşitli sorunlar yaşaması, arabuluculukta seçenek olarak Ankara’nın öne çıkmasına sebebiyet vermiştir. Güney Sudan, Sudan ile sınır konusunda anlaşmazlık yaşayan Addis Ababa, Mısır ile de Nil Nehri üzerinde inşaa etmek istediği baraj nedeniyle gergin ilişkilere sahiptir. Ülke içinde ise Tigray başta olmak üzere çeşitli federal bölgelerde sorunlar yaşayan Etiyopya, özellikle Batı tarafından savaş suçu, insanlığa karşı suç işlemekle suçlanmıştı. Dolayısıyla Etiyopya, Türkiye’ye kendini yakın hissetmiştir. İkili andlaşmalar, ilişkileri kuvvetlendirecek niteliktedir. 2013’te savunma sanayi işbirliği andlaşması imzalanırken 2021’de ise askerî mali ve askerî çerçeve andlaşmaları da imzalanmıştır.

Diğer yandan Sahel bölgesinde Mali, Nijer ve Burkina Faso ülkeleri özelinde Türkiye, Afrika’nın farklı ülkeleri ile ilişkilerini genişletmektedir. Açılım sürecini anımsatan adımlar atılmaktadır. Öte yandan stratejik ortaklık dönemi siyaseti de uygulanmaktadır.

TÜRKİYE, AFRİKA’NIN FARKLI ÜLKELERİYLE İLİŞKİLERİNİ GENİŞLETMEKTE

Sonuç olarak, Ankara, ilk defa arabuluculuk rolüne bürünmemiştir. Somali ve ayrılık iddiasında olan Somaliland arasındaki görüşmelerde de benzer bir rolü oynamıştır. Etiyopya-Somali arasındaki görüşmelerdeki rolü ile Türkiye, Afrika politikasının kapsamının giderek genişlediğini, ilişkilerini yoğunlaştırarak ilgili politikasını desteklediğini göstermiştir. Bu politikaların da Afrika nezdinde karşılık bulduğu görülmektedir. Ankara’nın kıta siyasetindeki mevcut konumu ve tutumu başta Fransa, ABD olmak üzere Batı tarafından; başta Birleşik Arap Emirlikleri ve Mısır olmak üzere Orta Doğu ülkeleri tarafından ve Rusya başta olmak üzere kıtanın geleneksel olmayan partnerleri tarafından yakından takip edilmektedir.

Üçüncü tur görüşmelerin ne zaman başlayacağı belirsizliğini korurken Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, mevcut döneme kadar yapılan görüşmeler neticesinde önemli oranda ilerleme kaydedildiğini ve temel faktörler üzerinde anlaşıldığını kaydetmiştir. Dolayısıyla, Ankara’nın arabuluculuk girişimleri ve Etiyopya-Somali arasındaki Somaliland üzerindeki görüşmeler devam edecektir. Diğer yandan Sahel bölgesinde Mali, Nijer ve Burkina Faso ülkeleri özelinde Türkiye, Afrika’nın farklı ülkeleri ile ilişkilerini genişletmektedir. Açılım sürecini anımsatan adımlar atılmaktadır. Öte yandan stratejik ortaklık dönemi siyaseti de uygulanmaktadır.