Emekliler sandıkta iktidarı değiştirecek mi?

DOSYA>Emekliler 2024 yerel seçimlerinde oy tercihleri en çok merak edilen seçmen grubu emeklilerdi. Çünkü emeklilerin ortalama geliri açlık sınırının bile gerisinde kalmıştı. En düşük emekli maaşı ise açlık sınırının ancak %60’ına denkti (temel emeklilik maaşı: 10 bin TL, açlık sınırı 17 bin TL [yaklaşık değerler].) Rasyonel oy verme teorisine dayalı açıklamaların öngördüğü gibi sabit geliri genel ortalamaya göre daha çok düşen emekli seçmen grubunda muhalif oy refleksinin daha yüksek oranda güçlenmesi bekleniyordu. Önceki yazıda ekonomide Türkiye halkına büyük bedeller ödeten Erdoğanomics döneminin kurbanı olarak emeklilerin seçildiğini Türkiye’nin son 10 yılına odaklanan tarihsel bir okumayla veriler ışığında analiz etmiştik.  Bu yazıda emeklilerde Türkiye geneline göre daha çok güçlenen muhalif oy verme davranışını Mayıs sonunda ülke çapında gerçekleştirilen TEAM bulgularıyla ortaya koyacağız. Türkiye çapında 6900 kişiyle gerçekleştirilen bu araştırmada 1840 emekliyle görüşüldü (Örneklemin %26,6’sı.)

EMEKLİLER YEREL SEÇİMDE NE YAPTI?

2024 yerel seçimlerinde oy tercihleri en çok merak edilen seçmen grubu emeklilerdi. Çünkü emeklilerin ortalama geliri açlık sınırının bile gerisinde kalmıştı. En düşük emekli maaşı ise açlık sınırının ancak %60’ına denkti (temel emeklilik maaşı: 10 bin TL, açlık sınırı 17 bin TL [yaklaşık değerler].) Rasyonel oy verme teorisine dayalı açıklamaların öngördüğü gibi sabit geliri genel ortalamaya göre daha çok düşen emekli seçmen grubunda muhalif oy refleksinin daha yüksek oranda güçlenmesi bekleniyordu. 31 Mart akşamında ortaya çıkan seçim haritası emeklilerin önemli bir kısmının iktidarı cezalandırdığına ve muhalefete oy verdiğine işaret ediyordu. Cumhur İttifakı 2019’da kaybettiği yerleri geri kazanamamış, hayat pahalılığının gündelik yaşamı zorlaştırdığı en kalabalık büyükşehirlerin çoğunda kaybetmiş, ittifakın “kalesi” olarak adlandırılan birçok taşra il merkezinde de CHP kazanmıştı. Bu yazıda yararlanacağımız TEAM verileri de bu çıkarımı doğrular nitelikte., 2024 yerel seçimlerinde AK Parti ve MHP ittifak ile hareket ettikleri için bu partilerin oylarını Cumhur İttifakı (Cİ) içinde bir bütün olarak değerlendirmek gerekiyor. Bu değerlendirmeye göre Cumhur İttifakı’nın emekli seçmendeki oy oranı kaybı genel seçimindeki kaybından daha fazla. 2023’te Cumhur İttifakı (Cİ) Türkiye’deki kayıtlı seçmenlerin %39.3’ünün oyunu almışken bu oran 2024 yerel seçimlerinde %30.3’e düştü. Emeklilerin 2023 tercihlerinde %38.6’a ulaşan Cİ 2024’te %25.2’ye indi. Yani ülke genelinde 9 puan kaybeden Cİ, emekliler arasında 4.4 puan fazla gerileyerek 13.4 puan düşüş gösterdi.  2023-2024 arasında CHP oyu kayıtlı seçmende 6.3 puan artarken, emekliler arasında bu artış 4 puan yükselerek 10.3 puan oldu. Özetle Cİ 3 emekli seçmeninden 1’ini kaybederken, emekliler arasında %28’den %39’a yükselen CHP daha önceden partiye oy veren 2 emekli seçmenine neredeyse bir yenisini ekledi. CHP %87 oranıyla kendi seçmenini en çok koruyan parti. Ayrıca 2023’te İYİ Parti’ye oy vermiş emeklilerin %52’si, YSP/DEM’e oy vermişlerin %34’ü 2024 Yerel Seçimleri’nde CHP’yi tercih etmiş. 

OY GEÇİŞLERİ NASIL GERÇEKLEŞTİ?

Emeklilerde 2023 Genel Seçim – 2024 Yerel Seçim oy geçişleri tablosunda 2023 oy tercih sütunlarının 2024 yerel seçim tercihlerine göre dağılımını inceledik. 2023’te AK Parti’ye oy veren emeklilerin %38’i Cumhur İttifakı’na oy vermemiş. AK Parti’den CHP’ye %12, YRP’ye %5 kayma var. %17 sandığa gitmemiş. MHP’de kopuş daha belirgin. Bu grupta seçmenin yarısından fazlası yerel seçimde Cumhur İttifakı’na oy vermemiş. 22’şer puan CHP ve sandığa gitmeme tercihi söz konusu.  CHP %87 oranıyla kendi seçmenini en çok koruyan parti. Ayrıca 2023’te İYİ Parti’ye oy vermiş emeklilerin %52’si, YSP/DEM’e oy vermişlerin %34’ü 2024 Yerel Seçimleri’nde CHP’yi tercih etmiş.  Bu tabloya göre CHP emeklilerin iktidarı cezalandırma adresine dönüşmüş. Seçim sonucunun birincil olarak Cumhur İttifakı seçmeninin sandığa gitmemesiyle şekillendiğini iddia eden yaygın görüşe karşı, CHP, İYİ Parti ve DEM seçmenlerinden sandığa gitmeyenlerin toplamda yaklaşık Cumhur İttifakı’nın sandığa gitmeyen seçmenine denk olduğunu söylemek mümkün. CHP sadece sandığa gitmeyenlerle değil, kendi oyunu da artırarak birinci olmuş. CHP yerel seçim tablosuna benzer biçimde genel seçim tercihlerinde de emekliler arasında oyunu daha çok artırmış. Ülke çapında 8 puan artışla %22’den %30’a ulaşan CHP oy oranı, emekliler arasında 11 puan artışla %28,5’ten %39,5’e yükselmiş. Diğer muhalif partiler Türkiye genelindeki tabloya benzer biçimde gerilerken, İYİ Parti ve DEM emekliler arasında 0,8’er puandaha az düşüş yaşamış.

GENEL SEÇİM OLSA TABLO NE OLUR?

Seçmenlerin genel seçim eğilimlerini öğrenmek için araştırmada “Bu Pazar bir genel seçim olsaydı hangi partiye oy vermeye yakın olurdunuz?” sorusu yöneltilmiş. Sonuçlara göre Cumhur İttifakı emekliler arasında yerel seçimdeki oy oranına dahi ulaşmakta zorlanırken, CHP AK Parti’nin 2 katına yakın bir oy oranıyla birinciliğini sürdürüyor.  Araştırma sonuçlarına göre kararsızlar dağıtılmadan AK Parti ülke çapında %30,6’dan %25,6’ya, emekliler arasında ise %31,2’den %20,8’e gerilemiş. Emeklilerdeki düşüş genele göre 5.4 puan daha yüksek. MHP ülke seviyesine benzer biçimde düşüş yaşarken oy oranı %7,4’ten %4,1’e inmiş. CHP yerel seçim tablosuna benzer biçimde genel seçim tercihlerinde de emekliler arasında oyunu daha çok artırmış. Ülke çapında 8 puan artışla %22’den %30’a ulaşan CHP oy oranı, emekliler arasında 11 puan artışla %28,5’ten %39,5’e yükselmiş. Diğer muhalif partiler Türkiye genelindeki tabloya benzer biçimde gerilerken, İYİ Parti ve DEM emekliler arasında 0,8’er puandaha az düşüş yaşamış. Yeniden Refah ve Zafer emekliler arasında Türkiye genelindeki oy oranına ulaşamayan partiler olarak dikkat çekiyor. Araştırma sonuçlarına göre Türkiye genelinde sırasıyla %4,5 ve %2,6 olarak tahmin edilen Yeniden Refah ve Zafer oy oranları emekliler arasında %3,5 ve %1,1’e düşmüş. Emeklilerde sandığa gitmeyen oranı 3 puan daha yüksek (%23,5-%20,8). Ayrıca 2023’ten bu yana sandığa gitmeyen oranındaki artış 1 puan daha fazla olmuş (8,5-7,5.) 2023’te AK Parti’ye oy vermiş olduğunu söyleyen emekli seçmenlerin yaklaşık %40’ı artık AK Parti veya MHP’ye oy vermeyeceğini söylüyor. CHP’ye geçiş %12,1, YRP’ye geçiş %5,2. Kararsızlar %11,1, sandığa gitmeyeceğini söyleyen seçmeni tanımlayan protestocu seçmen grubu %9,5.

GENEL SEÇİM OY GEÇİŞLERİ

2023 genel oy tercihlerine göre parti seçmenlerinin 2024 genel seçim eğilimleri incelendiğinde Cumhur İttifakı’nda yerel seçimden daha büyük bir kopuş yaşandığı gözlemleniyor. 2023’te AK Parti’ye oy vermiş olduğunu söyleyen emekli seçmenlerin yaklaşık %40’ı artık AK Parti veya MHP’ye oy vermeyeceğini söylüyor. CHP’ye geçiş %12,1, YRP’ye geçiş %5,2. Kararsızlar %11,1, sandığa gitmeyeceğini söyleyen seçmeni tanımlayan protestocu seçmen grubu %9,5. MHP’de kopuş daha sert. MHP’ye oy vermiş olan emekli seçmenin sadece %38,9’u Cumhur İttifakı’nda kalmış (%15,4 AK Parti, %23,5 MHP.) Yaklaşık 4 MHP’li emekliden 1’i CHP’ye oy vereceğini söylüyor (%22,6). YRP’ye geçiş %4,1. Kararsızlar %19,4, protestocular %10,1. CHP emekli seçmeninin %91,7’sinin oyunu koruyor. Kararsız ve protestocuların toplamı %2,6. İYİ Parti’de CHP eğilimi çok güçlü. İYİ Parti’ye oy vermiş seçmenin yarıdan fazlası CHP’ye kaymış (%50,6.). İYİ Parti’de kalanlar %22,9. Kararsızlar %12,5, protestocular %5,2 olarak ölçülmüş. DEM Parti seçmeninde nispi çoğunluk (%56,4) tercihini değiştirmese de CHP’ye yönelenler bu grubun 4’te birinden fazlası (%25,6). Kararsızlar %10,5, protestocular %5. Bu sonuçlara göre DEM Parti’den gelenlerin bir bölümü haricinde CHP’nin diğer partilerden gelen seçmenlerin adresi olmaya devam ettiğini ifade edebiliriz. Ayrıca CHP kendi seçmenini motive etme konusunda başarısını artırmış ve daha yüksek oranda seçmenini korumayı başarmış. CHP’nin genel seçimde iktidar olması senaryosuna yönelik değerlendirmelerde Cumhur İttifakı ve muhalif parti seçmenleri arasındaki kutuplaşma etkisini daha çok gösteriyor. Yerel seçimdeki başarıya kıyasla, CHP’nin olası iktidarına olumlu bakanların oranı düşüyor (%43,6). 

CHP’NİN YEREL SEÇİM BAŞARISINA VE OLASI İKTİDARINA BAKIŞ

Emekli seçmenin çoğunluğu (%57,8) CHP’nin yerel seçimde birinci parti olmasına olumlu bakıyor. Olumsuz bakanlar sadece %18,2 olarak ölçülmüş. Olası bir genel seçimde oy verme eğilimlerine göre parti seçmen grupları kıyaslandığında, olumsuz bakanların olumlu bakanları geçtiği tek grup tahmin edilebileceği üzere AK Parti’ye oy vereceğini söyleyenler. Fakat bu grupta olumsuz bakanların oranı %50’nin altında (%45,5). MHP de dahil olmak üzere diğer tüm partilerde olumlu bakanlar olumsuz bakanları geçmiş. CHP’nin genel seçimde iktidar olması senaryosuna yönelik değerlendirmelerde Cumhur İttifakı ve muhalif parti seçmenleri arasındaki kutuplaşma etkisini daha çok gösteriyor. Yerel seçimdeki başarıya kıyasla, CHP’nin olası iktidarına olumlu bakanların oranı düşüyor (%43,6).  Fakat altını çizmek gerekir ki bu senaryoya olumlu bakanların oranı olumsuz bakanlardan 15,7 puan yüksek. Ayrıca olumsuz bakanlar ortadayım diyenlerden sonra üçüncü sırada geliyor. Ayrıca AK Parti’ye oy vereceğini söyleyenlerin %26,2’si, MHP seçmeninin %42,9’u ve YRP seçmeninin %60’ı bu senaryoya yönelik olumsuz değerlendirmede bulunmamış. Diğer partilerde ve kararsızlarda olumlu bakanların oranı olumsuz bakanlardan yüksek. Protesto seçmende durum tersi olsa da %66,3’lük kesim olumsuz kanaat bildirmemiş. Yerel seçimlerde seçmeninin %40’ını kaybeden Cumhur İttifakı’nda oy kaybının genel seçim eğilimlerinde bu çıtayı da aşması, aynı zamanda CHP’nin yerel seçim oy oranını korumaya devam etmesi, emekliler arasında iktidardan uzaklaşma ve muhalefeti yeni adres olarak görme eğiliminin kalıcılaşabileceğine ve büyüyebileceğine işaret ediyor. CHP’nin yerel seçim başarısını ve olası iktidarını olumlu görenlerin ilk sırada yer alması da bu öngörüyü destekliyor.

SONUÇ

Emeklilerde iktidardan uzaklaşma ve CHP’ye yaklaşma eğilimleri beklentilere uygun biçimde Türkiye geneline kıyasla daha güçlü. Sabit geliri açlık sınırının %40 altına düşenlerin çoğunluğu oluşturduğu bu seçmen grubunda iktidarın daha yüksek oranda gerilemesi ve muhalefetin birinci pozisyona geçmesi ortaya rasyonel oy verme teorisi ile açıklanabilecek bir tablo koyuyor. Yerel seçimlerde seçmeninin %40’ını kaybeden Cumhur İttifakı’nda oy kaybının genel seçim eğilimlerinde bu çıtayı da aşması, aynı zamanda CHP’nin yerel seçim oy oranını korumaya devam etmesi, emekliler arasında iktidardan uzaklaşma ve muhalefeti yeni adres olarak görme eğiliminin kalıcılaşabileceğine ve büyüyebileceğine işaret ediyor. CHP’nin yerel seçim başarısını ve olası iktidarını olumlu görenlerin ilk sırada yer alması da bu öngörüyü destekliyor. Fakat ekonomik buhrandan çıkış senaryosunda Cumhur İttifakı’nın tekrar güçlenme potansiyeline sahip olduğunu da vurgulamak gerekiyor. AK Parti ve MHP’nin kurduğu ve 7 yıldır ayakta tuttuğu ittifak bugüne kadar hiçbir seçimde bu denli kayıp yaşamamış olsa da Erdoğan YRP ve BBP seçmeni de dahil olmak üzere kararsızlar dağıtılmadan seçmenlerin yaklaşık %35’ine seslenebiliyor. Kararsızlar aritmetik dağıtıldığında bu oran %44’ü geçiyor.  Ayrıca 2019-2023 arasında araştırmalarda oy oranı zaman zaman %42-45 aralığına kadar düşen Cumhur İttifakı’nın 2023 seçimlerinde popülist seçim ekonomisi, güvenlik tehdit algısı ve başarısız-dağınık muhalefet görüntüsüne karşı güçlü liderlik ve milli beraberlik vurgusuna dayalı seçim stratejisiyle kazanmayı başarmış olduğunu da akıldan çıkarmamak gerekiyor. https://yeniarayis.com/nezihonurkuru/emekliler-krizin-kurbani-olmayi-kabul-etmiyor-i/