Devlet, AKP eliyle kendini yeniden kurarken...

KÖŞE YAZILARI Bugün iktidarın “Türkiye Yüzyılı” olarak ifade ettiği proje, devletin kendini AKP aracılığıyla farklı kültürel kod ve toplumsal tercihlerle yeniden inşasıdır. Muhalefet bunun ne kadar farkında bilmiyoruz ama olan budur. Bu süreç aynı zamanda devletin siyaseti vesayet altına alıp sınırını da çizmesi ve bir anlamda tasfiye etmesidir  Bugünün Türkiye’sine ve siyasetine baktığımızda Osmanlı’dan Türkiye'ye geçiş, “kültürel kopuş”, “ideolojik süreklilik” temelinde ve büyük ölçüde de “devlet” kontrolünde olduğu açıktır. İdeolojik süreklilik, devlet-toplum ilişkisinin Osmanlı’da var olan yöneten-yönetilen ilişkisinin devamı olarak tecelli ederken; Kültürel kopuş, imparatorluğun farklılıkları bir düzen içinde tutan millet sisteminin ortadan kaldırılması homojen toplum inşası ile oldu. İmparatorluğun çoğulculuğunun yerini, ulus-devletin kamusal alanda herkesi eşitleyen, tek tipleştirdiği vatandaşlık aldı. Ve bütün bu süreçte “devlet” zaman zaman gücünü kaybetse de, sürekli olarak korumayı başardı. Devleti kuranlar, kurdukları sistemin siyasal meşruiyetini ise tanımladıkları “Türk/laik” referanslı vatandaş kimliğine dayandırdılar. Bu tanım dışında kalan ya da bu kültürel kimliği benimsemeyen herkes, yeni kurulan devletin ötekisi oldu. Kürtler, muhafazakârlar, Aleviler başta olmak üzere kendi kültürel ve dinsel kimliklerini muhafaza etmek isteyenler, kamusal alanın dışına itildiler.

TÜRKİYE: TOPLUM DEĞİL CEMAATLER TOPLAMI

Bu sistem, özünde yöneten-yönetilen ilişkisinin keskin biçimde devam etmesi ile ayakta kaldı. Otoriter zihniyete dayanan bu sistem, Türkiye’nin evrensel ölçülerde toplum olmasına da izin vermedi. Bunun için Türkiye, referansı farklı farklı olsa da dinsel, kültürel, kimliksel cemaatlerin birlikte değil yan yana yaşadıkları bir ülke oldu. Devlet, gerek tek parti döneminde gerekse çok partili hayatta hükümet/ler tarafından değil askeri ve sivil bürokrasi vesayetiyle yönetildi. Hükümetler bir anlamda “belediye hizmetlerine” bakarken, temel sorunları devlet kendi inisiyatifine aldı. Bu sistemi ayakta tutan ise devletin imkanları ile yaratılan rantın, hükümetler üzerinden sistemi destekleyen, medya, iş dünyası, STK’lara dağıtılmasına dayanan “devletçilikle” oldu. 2002’de başlayan AKP’nin iktidarı ile son yıllara kadar; muhafazakârların kamusal görünürlüğü, toplumsal barış, farklılıkların birarda yaşaması kısaca Türkiye’nin temel sorunlarının tartışılması yolunda hayli mesafe alınmasına yol açtı. Ama sonu farklı nedenlerle de olsa hayal kırıklığı ile bitti. BİR TOPLUMSALLAŞMA DENEMESİ 1980’lerle birlikte devletin ötekileri arasında sivil toplum alanında kurulan iletişim kanalları devletin meşru saydığı kamusal alanının dışında yeni bir kamusallık üretmeye başladı. Devlete, rejime mesafe alan laik kesimden, muhafazakârlardan, Kürtlerden ve Alevilerden kanaat önderleri, akademisyenler ve aydınların farklı platformlarda bir araya gelmesi, birbirlerini tanıması, birlikte yaşama, ortak bir siyasal tasavvur inşa etme konusunda epey mesafe alınmasını sağladı. Başta Kürt sorunu olmak üzere, başörtüsü, Alevilik, laiklik, farklılıkları ile birlikte yaşama gibi temel sorunlar bu yeni kamusal alanda tartışılmıştır. Bu süreçte önce 1994’te, devletin yasaklı çocuklarından biri olan muhafazakâr RP’nin yerel ve genel seçimlerde iktidar olması, nihayet 2002’de aynı kültürel kimlikten gelen AKP’nin iktidarı ile son yıllara kadar; muhafazakârların kamusal görünürlüğü, toplumsal barış, farklılıkların birarda yaşaması kısaca Türkiye’nin temel sorunlarının tartışılması yolunda hayli mesafe alınmasına yol açtı. Başörtüsünün siyasal sorun olmaktan çıkması, Kürt sorununun, Aleviliğin kamusal alanda tartışılıyor olması bu açıdan önemlidir. Bu süreç, cemaatler toplumundan toplumsallaşmaya doğru bir adımdı. Ama sonu farklı nedenlerle de olsa hayal kırıklığı ile bitti.

TEK PARTİNİN YENİDEN DOĞUŞU

Bu olumlu tablo ne yazık ki, son yıllarda terse döndü. AKP’nin Ortadoğu’da demokrasi standartlarının yükseltmesini üzerinden değil mezhep/kimlik kardeşliği üzerinden model olma arayışı, önce Mısır’da sonra Suriye’de çöktü. Bu sonuç, Türkiye’yi sadece uluslararası alanda yalnızlaştırmadı, içerde de AKP’nin temsil ettiği kültürel kimliğin içe kapanmasına, daralmasına ve giderek yalnızlaşmasına yol açtı. Hatta bu yalnızlık muhafazakâr kesim de kendi içinde bölmüş ve AKP’lilik kimliği iktidarın tek meşru referansı olmuştur.  AKP’liler dışında herkes öteki olmuştur. 1980’lerden bu yana kamusal alanda farklı kesimlerin birlikte yaşama iradesi, toplumsal barış konusunda elde edilen kazanımlar, AKP’nin izlediği bu “kimlik siyaseti” neredeyse yok oldu. Laik ve muhafazakâr kesim arasında birlikte yaşama yolunda alınan mesafe kayboldu. Türklerle Kürtler arasında mesafe yeniden açıldı. Aleviler muhafazakâr kesime artık daha şüpheyle bakmaya başladı. Kısaca herkes iyi bildiği şeye yani kendi cemaati içinde yaşamaya zorlandı. Bugün AKP’nin izlediği siyasal söylem, toplumsal gerilim ve kutuplaşmayı besliyor. AKP bunu iradi olarak yapıyor. Çünkü AKP artık kendini devlet görüyor. AKP toplumu yukarıdan aşağıya kendi vatandaşlık kimliğini dayatıp, toplumu muhafazakârlaştırmayı hedefliyor. Eğitimden sanata, özel hayattan yaşam tarzına, kültürel değerlerden toplumsal değerlere kendi ideallerini topluma dayatıyor. Bu,  muhafazakârlar eliyle tek parti döneminin yeniden hayata geçirilme çabasıdır. Şunu unutmayalım ki, devlet için aslolan kendi kurumsal varlığını sürdürmesi ve korumasıdır. Devleti kimlerin yönettiği bir noktadan sonra ikincildir. Devlet açısından öncelik kendi otoriter özünü korumasıdır. Yaşadığımız süreç tam da budur.

DEVLETE EKLENME VE YENİ TÜRKİYE İNŞAASI

AKP için bu süreçte önemli tarih 15 Temmuz 2016 darbe girişimi olsa da; esas kritik tarih 7 Haziran 2015 seçimine giden süreçtir. 7 Haziran öncesi olası seçim sonuçları devlet için olası bir yenilgiyi ima ettiği için AKP-MHP yakınlaşması yolunda ilk adım atıldı. Bu süreç, AKP’nin MHP kolaylaştırıcılığında devlete eklenmesi oldu. Ve devlet bir kez daha kuruluştan gelen ideolojik özünü koruma şansı elde etti. 7 Haziran 2015 sonrası koalisyon kurulamaması, 1 Kasım 2015’te yenilenen seçimle AKP’nin yeniden iktidar olması ve 15 Temmuz 2015 kanlı darbe girişimi sonrasında siyaset ve kamusal alanda yaşanan gelişmeler, AKP’nin 2011 sonrası başlattığı toplumsal mühendisliğin ideolojik taşıyıcısının devlet olmasının yolunu açtı. Kontrol AKP’den devlete geçti. AKP, kamusal alanda dönüşümün kültürel taşıyıcısı olurken; devlet bu dönüşümün ideolojik öznesi oldu. 2017’de hiç gündemde yokken Bahçeli önerisiyle günden gelen Türk Tipi Alaturka Başkanlık Sistemi, bu tarihe kadar el yordamıyla yapılanların kurumsal çerçevesi oldu. Yaşanan bütün bu sürecin özet; AKP’nin, devleti dönüştürmekten devleti sahiplenmeye dönüşmesidir. Bu sürecin en büyük destekçisi MHP’dir. MHP’nin “devlet” konusundaki hassasiyetini düşündüğümüzde bu eklemlenme anlamlı bir siyasal projeye dönüşüyor. Bugün iktidarın “Türkiye Yüzyılı” olarak ifade ettiği proje, devletin kendini AKP aracılığıyla farklı kültürel kod ve toplumsal tercihlerle yeniden inşasıdır. Muhalefet bunun ne kadar farkında bilmiyoruz ama olan budur. Bu süreç aynı zamanda devletin siyaseti vesayet altına alıp sınırını da çizmesi ve bir anlamda tasfiye etmesidir. Şunu unutmayalım ki, devlet için aslolan kendi kurumsal varlığını sürdürmesi ve korumasıdır. Devleti kimlerin yönettiği bir noktadan sonra ikincildir. Devlet açısından öncelik kendi otoriter özünü korumasıdır. Yaşadığımız süreç tam da budur.