Bilişsel devrim

KÖŞE YAZILARI Teknolojinin son sürat değiştiği ve bir devrin kapadığına dair belirtilerin iyiden iyiye arttığı bir zamanın içindeyiz. Teknoloji kelimesi etimolojik olarak Yunanca techne kelimesinden geliyor Türkçeye zanaat olarak çevrilebilir. Teknoloji her zaman insan evladının yaşamında yer aldı. İlkel insanı günümüz insanın dan çok geriler de görsek de o da yaşamda kalabilmek için teknikler geliştirmişti. Teknik, insanın yaşamda kalma yöntemini belirleten bir taktik olarak değerlendirilebilir.[1] İnsan doğayı yönetmeyi kafasına koyduktan ve aklıyla tüm engelleri aşabileceğine inandıktan sonra teknik insanın ürettiği araçlara uygulandı. İlk başlarda insan gücüyle çalışan primatif araçlar yerini beden gücü gerektirmeyen araçlara bıraktı. İnsan beden ve zihin denkleminde, geliştirdiği araçlarla bedensel tutsaklıktan kurtuldu. Sanayi devrimi 18. yüzyılda başlayıp yaklaşık 200 yıl kadar sürdü. Zenginlik toprak sahiplerinden sanayicilere geçti. El emeği yerini makine üretimine bıraktı. Çoğu meslek öldü. İnsan kendi ürettiğine yabancılaşarak ve kapitalizmin pompaladığı tüketim çağrısına uyarak yabancılaştı. Rekabet artınca kişiler arasındaki mesafe de arttı. İnsanın yabancılaşmasına ve yalnızlaşmasına bir de toplumsal rol eklenince insanın işi iyice zorlaştı. Şimdi öyle bir kritik dönemeçteyiz ki Sanayi devriminde yaşanan değişimler bilişsel devrim ile tekrar yaşanacak. Metaverse yeni dünyaya göz kırparken Openai adlı bir yapay zeka firmasını tanıdık. Ve ardı kesilmedi. Metin üreten yapay zeka modellerinden video üretenlere hatta yaratıcılıkta insanın ilham perilerine neredeyse sahip olan sanal yaratımlar gördük.

SANAYİ DEVRİMİNDE YAŞANAN DEĞİŞİMLER BİLİŞSEL DEVRİM İLE TEKRAR YAŞANACAK

Şimdi öyle bir kritik dönemeçteyiz ki Sanayi devriminde yaşanan değişimler bilişsel devrim ile tekrar yaşanacak. Sanal gerçeklik ortamında gözlükler kullanılarak yaratılan simülasyonlarda –miş gibi deneyimler yaşarken değişimin ayak sesleri duyulmuştu. Ardından NFT denilen blok zincir teknolojisiyle tanıştık: Dijital dünyada satın alınan sanat eserleri, resimler, müzikler milyonlarca dolara satıldı. Hatta ileride herkesin uğrak alanlarının olacağı düşünülen sanal alanlar satın alındı. Metaverse yeni dünyaya göz kırparken Openai adlı bir yapay zeka firmasını tanıdık. Ve ardı kesilmedi. Metin üreten yapay zeka modellerinden video üretenlere hatta yaratıcılıkta insanın ilham perilerine neredeyse sahip olan sanal yaratımlar gördük. İstenmeyen kutusuna atılan felsefe iş başa düştü dedi ve yapay zekanın bilinçli olup olamayacağını, yapay zekayla ortaya çıkan etik sorunların çözümü için kafa yoruyor hala. Son 40 yılda kurulmuş teknoloji şirketlerinin hisseleri inanılmaz arttı. Daha önce adını duymadığımız insanlar geleceğin zenginleri olacak. Artık bilişsel devrimini kralları, sanayicilerden tacı alacak. Para el değiştiriyor ki bu demek ki yeni dünyadan para ve değerin karşılığı da değişecek. Google ve OpenAi birbirleriyle kıyasıya rekabet ederken biz de sanki bir tenis maçını seyreder gibi bakıyoruz. Ortada o kadar büyük bir pasta var ki herkes bu pastanın neresinden ne kadar pay alacak bunun derdinde. Her devrim gibi bu geçişte bazı meslekleri silecek. En son hologram bir öğretmen üzerinde çalıştıklarını duyunca neler olabileceğini imajine etmek hiç zor değil. Hollywood filmlerinin senaryoları birer birer gerçek oluyor. Elon Musk’ın neurolink projesiyle insana yerleştirilen çip engelli insanlara bir ışık yaktığı kesin ama diğer yandan insanın bilgiyle olan ilişkisi tamamen değişecek.

HER DEVRİM GİBİ BU GEÇİŞ DE BAZI MESLEKLERİ SİLECEK

Sanayi devrimi çalışma, üretme, tüketme biçimlerini değiştirmişti şimdi de aynısı olacak. Sanayi devriminde insanların korktukları gibi olmadı, insanlar makineler gelince devreden çıkmadı. Yeni duruma adapte olarak yeniden varoldu. Homo Sapiensin özelliklerinden biri yeniliklere mükemmel bir şekilde adapte olma yeteneği; yoksa  17 yüzyılda 500 milyon olan insan nüfusu yaklaşık 8 milyara erişmezdi. Ama bu sefer durum farklı, zihinsel bir devrim yaşanıyor. Bazıları yapay zekanın dünyanın sonuna getireceğine bazılarıysa insanların işini oldukça geliştireceğini söylüyor. Her devrim gibi bu geçiş de bazı meslekleri silecek. En son hologram bir öğretmen üzerinde çalıştıklarını duyunca neler olabileceğini imajine etmek hiç zor değil. Hollywood filmlerinin senaryoları birer birer gerçek oluyor. Elon Musk’ın neurolink projesiyle insana yerleştirilen çip engelli insanlara bir ışık yaktığı kesin ama diğer yandan insanın bilgiyle olan ilişkisi tamamen değişecek. Her şeyi bilen ama dünyadan bir haber insanların evreni olacak yaşadığımız topraklar. Yapay zeka artık görüyor, duyuyor, okuyor, anlıyor, yorum yapıyor ve hatta duygusal seviyede konuşabiliyor bizimle. Elimizdeki akıllı telefonlar çöp olacak ve çok yakında yapay zekalı telefonlar ile hepimiz özel bir asistan ile geziyor olacağız. Ama ya mesleklerimize ne olacak? Bilgi sahibi olan ve bu bilgileri pratik hayata tatbik ederek uygulayarak para kazanan biz insanlara ne olacak? Her mesleğin tehdit altında olacağı kesin. Yeni dünyaya nasıl eklemleneceğimiz bir muamma. Ama şu bir gerçek ki çevresel yönden dünyaya vereceğimiz tahribat büyük olacak. Siz yapay zekaya soru sorduğunuzda normalden çok daha fazla elektrik ve su[2] harcıyor olacaksınız. İklimsel sıcaklık artışını düşündüğümüzde bu sefer ürettiğimiz teknik bizi de tehdit ediyor. Birilerinin hikayesinde mi olacağız yoksa kendi hikayemizi mi yazacağız göreceğiz. [1] İstanbul Üniversitesi, Felsefe 4.sınıf ders notlarından [2] Yapay zekayla 20-25 soruluk bir sohbet yaklaşık yarım litrelik su tüketilmesine yol açıyor.