31 Mart Yerel Seçimleri: Temsilde cinsiyet eşitliği için köprüden önce son çıkış mı?

YORUM Buradan siyasi partilere sesleniyorum: Görünen o ki belediyelerde eşit temsil bir başka bahara kaldı. Bizim kadınlar olarak sabrımızı mı ölçüyorsunuz? Şimdi değilse, peki kaç bahar daha geçmesi gerekir? Eşit temsil için daha kaç bahar bekleyeceğiz…? Türkiye’de kadınlar 3 Nisan 1930 tarihinde belediye kanununda yapılan bir değişiklikle belediyelere seçme ve seçilme hakkını kazandı. Böylece siyasal haklarına ilk defa belediye seçimleri ile kavuştu. Aslında, kadınların siyasete giriş kapısı belediyeler oldu. Türkiye’nin ilk kadın belediye başkanı 1930 yılında, bugün Artvin ili Yusufeli ilçesine bağlı Kılıçkaya beldesinden seçildi. 17 Kasım 1963 tarihli yerel seçimler ile belediye başkanlığı seçimleri ilk kez tek dereceli (seçmenlerin temsilcilerini doğrudan doğruya seçtiği) olarak yapıldı. Diğer bir deyişle, halk belediye başkanlarını doğrudan seçti. 1968 yılı yerel seçimlerinde İzmit Belediye Başkanlığı’na seçilen Leyla Atakan, Türkiye'de doğrudan seçilen ilk kadın belediye başkanı oldu. Bu kazanım ileri demokrasinin ve kadın haklarının gelişiminin bir göstergesiydi. 1930’dan günümüze kadar tam 19 yerel seçim geçirdik, 32 binden fazla erkek belediye başkanı seçerken sadece 150 kadın belediye başkanı seçtik. Aslında kadınlar belediyelere “seçme” hakkını kullandı, “seçilme” hakkını tam olarak değil.

32 BİNDEN FAZLA ERKEK VE SADECE 150 KADIN BELEDİYE BAŞKANI SEÇTİK

Şehremaneti (Belediye) Neden Erkeklere Emanet? 1930’dan günümüze kadar tam 19 yerel seçim geçirdik, 32 binden fazla erkek belediye başkanı seçerken sadece 150 kadın belediye başkanı seçtik. Aslında kadınlar belediyelere “seçme” hakkını kullandı, “seçilme” hakkını tam olarak değil. Oysaki, nüfusun yarısını oluşturan kadınların belediye başkanlıklarının da yarısında yer alması temel bir hak. Bir başka ifadeyle, aradan geçen 94 yılda siyasi partiler kadınları “aday” olarak değil, “seçmen” olarak gördü. Çünkü, kadınlar siyasi partilerin gözünde tam bir “oy deposu” oldu. Eril siyasette kadınlar kentin sahibi değil, sakini olması istendi. Özetle, belediyeler erkeklerle birlikte ve erkekler için dizayn edildi. Erkekler yerel siyasetinin rant-imar-ihale üçgenine sıkışmış olan (kendilerince) konforlu alanını bir türlü kadınlara bırakmak istemedi. Ülkemizde profesyonel mesleğini “belediye” başkanı olarak tanımlayan, hatta belediye başkanlığından emekli olan erkeklerin sayısı az değil. En nihayetinde, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin en yoğun yaşandığı ve derinden hissedildiği alan siyaset. Özellikle, yurttaşların gündelik hayat pratiklerinin tam merkezinde yer alan belediyeler eşitsiz güç ilişkilerinin taşıyıcısı konumunda. YSK verilerine göre, 2019 yerel seçimlerinde kadın aday oranı (Tablo 1) büyükşehir belediye başkanlığında %10,8 iken il, ilçe ve belde belediye başkanlığında %8 oldu. 2019 yerel seçimlerinden 2024 yerel seçimlerine kadar bir arpa boyu yol alabildik (Tablo 2). Büyükşehir belediye başkanlığında kadın aday oranı %10,8’den 12,80’e yükselirken, belediye başkanlığında kadın aday oranı %8’den %11,50 oldu.

BİR ARPA BOYU YOL ALABİLDİK 

31 Mart Yerel Seçimlerinde Kadın Adaylar Nerede? Yüksek Seçim Kurulu (YSK) verilerine göre, 2019 yerel seçimlerinde kadın aday oranı (Tablo 1) büyükşehir belediye başkanlığında %10,8 iken il, ilçe ve belde belediye başkanlığında %8 oldu. Tablo 1. 2019 Yerel Seçimleri Kadın Aday Oranları   Kadın Aday Kazanan Kadın Aday Büyükşehir Belediye Başkanlığı %10,8 %10 (30 Büyükşehirden sadece 3’ünde Gaziantep, Aydın ve Van) Belediye Başkanlığı %8 %2 Kaynak: YSK Eğer iyi değerlendirilseydi önümüzde altın değerinde bir fırsat vardı. Ancak, 2019 yerel seçimlerinden 2024 yerel seçimlerine kadar bir arpa boyu yol alabildik (Tablo 2). Büyükşehir belediye başkanlığında kadın aday oranı %10,8’den 12,80’e yükselirken, belediye başkanlığında kadın aday oranı %8’den %11,50 oldu. Tablo 2. 2019 ve 2024 Yerel Seçimlerinde Kadın Aday Oranları   2019 Toplam Kadın Aday 2019 Oran 2024 Toplam Kadın Aday 2024 Oran Büyükşehir Belediye Başkanlığı 33 10,80% 94 12,80% Belediye Başkanlığı 634 8% 162 %11,50 Kaynak: YSK 2024 yerel seçimlerinde TBMM’de temsil edilen siyasi partilerin kadın adaylarına baktığımızda (Tablo 3) belediye başkanlığında ilk sırada %37,7 ile TİP yer alıyor. Eş-başkanlık sistemi uygulayan DEM Parti’den bu oran %21. Kadın belediye başkanı aday oranı en düşün olan parti ise AK Parti, onu sırayla HÜDA PAR ve Saadet Partisi takip ediyor. Tablo 3. 2024 Mahalli İdareler Seçimi Kadın Aday Oranları Büyükşehir Belediye Başkanlığı Kadın Aday Oranı % Belediye Başkanlığı Kadın Aday Oranı % DEM Parti 32.1 TİP 37.7 TİP 30 DEM Parti 31 DSP 20.7 EMEP 31 CHP 16.7 DSP 24.1 İYİ PARTİ 13.3 DEVA Partisi 15.3 DP 9.5 Demokrat Parti 11.1 DEVA PARTİSİ 7.7 İYİ Parti 10.4 AK PARTİ 3.6 CHP 9.3 YENİDEN REFAH 3.4 YENİDEN REFAH 4.1 HÜDA PAR 0 SAADET 3.6 MHP 0 HÜDA PAR 3.1 SAADET 0 AK PARTİ 2.2 YSK’ya sunulan aday listelerine göre, 31 Mart için bir sürpriz (ne yazık ki) söz konusu değil. Çünkü, siyasi partilerin hiçbiri kadın aday gösterme konusunda samimi değil. Birçoğu kadınları “vitrin” veya “siyasi dolgu malzemesi” olarak görüyor, seçilme ihtimali düşük olan bölgelerden kadınları aday gösteriyor.

31 MART İÇİN DE BİR SÜRPRİZ SÖZ KONUSU DEĞİL 

31 Mart’ta Bir Sürpriz Olur Mu? YSK’ya sunulan aday listelerine göre, 31 Mart için bir sürpriz (ne yazık ki) söz konusu değil. Çünkü, siyasi partilerin hiçbiri kadın aday gösterme konusunda samimi değil. Birçoğu kadınları “vitrin” veya “siyasi dolgu malzemesi” olarak görüyor, seçilme ihtimali düşük olan bölgelerden kadınları aday gösteriyor. Sonuç başarısız olunca “Biz kadın aday gösterdik ama seçil(e)medi diyor!”. Üstelik, kadın adayların kampanya çalışmalarına partilerin (maddi ve manevi) desteği de oldukça sınırlı. Bir de siyasi partiler her seçim döneminde şöyle diyor: “Biz kadın aday göstermek istedik ama yeteri kadar aday yoktu. Kadınlar aday olmuyor.” Bu ifadeleri kabul etmek elbette mümkün değil. Belediye başkan adaylığı için en az 10 yıldır sahada aktif olarak çalıştığını, gecesini gündüzüne katarak partisi için emek verdiğini söyleyen o kadar çok kadın var ki! Buradan siyasi partilere sesleniyorum: Görünen o ki belediyelerde eşit temsil bir başka bahara kaldı. Bizim kadınlar olarak sabrımızı mı ölçüyorsunuz? Şimdi değilse, peki kaç bahar daha geçmesi gerekir? Eşit temsil için daha kaç bahar bekleyeceğiz…? Son Sözler: Umutsuzluğa Kapılmak Yok! Kadınlar daha aday adaylığı sürecinde bin bir çeşit engel, tehdit ve zorlukla karşılaşmasına rağmen pes etmiyor, sonuna kadar direniyor. Çünkü, kadınlar kırılgan değil tam tersine dirençli ve güçlü. Bir kadın isterse başaramayacağı hiçbir şey yok. Zincirlerimizi yerelden başlayarak adım adım kıracağız. Eşitlik, adalet ve kapsayıcılık adına değişim ve dönüşüm yerelden başlayacak, öncüsü kadınlar olacak. Ezcümle, eşit temsil varsa demokrasi var!