2023 bütçe gerçekleşmeleri: Rakamların ardında gizli hikayeler

EKONOMİ 2023 bütçe gerçekleşmeleri, ekonominin karmaşıklığı ve belirsizliklerle dolu bir yılı yansıtıyor. Artan bütçe açığı, faiz yükündeki artış, vergi gelirlerindeki dağılım ve harcamaların yapısı, ekonomi yönetiminin dikkat etmesi gereken önemli konular olarak karşımıza çıkıyor. Sevgili Okurlar, Bugün sizlere Türkiye'nin 2023 yılı merkezi yönetim bütçe gerçekleşmelerini değerlendireceğim. 2023 yılı, ekonomik dalgalanmalar, deprem ve pandemi etkileriyle geçen bir yıl oldu. Ancak, bütçe rakamlarının ardında derinlemesine incelendiğinde, çeşitli önemli hikayeler ve dikkat çekici ayrıntılar ortaya çıkıyor. Şeffaflık, sefalet endeksi, hukuk ve eğitim alanlarında sahip olduğumuza kötü rekorlara bu yılın berbat bütçe performansını da eklemek gerek. Büyüyen Açık: 2023 yılı bütçe açığı, önceki yıla kıyasla yüzde 863,8 oranında artarak 1.375 milyar lira seviyesine çıkmış durumda. Bu artışın temelinde bütçe giderlerindeki yüzde 123,8'lik artış yer alıyor. Oysa bütçe gelirleri yüzde 86,1 oranında artmış durumda. Yani gelir artışları gider artışlarının çok altında kalmış. Elbette bunda deprem harcamalarının etkisi fazla. Ama unutmayalım ki, Kur Korumalı Mevduatın getirdiği yük Merkez Bankasına aktarılmasaydı bütçe açığı inanılmaz bir rakama ulaşırdı. KKM için bütçeden bu yıl ödenen para 59,5 milyar TL oldu. Geçen yıl bu rakam 92,5 milyar TL’ydi. Kaldı ki iktidar yasal yetkilerinin üstünde borçlanarak bütçe açığını finanse etmekte. Bütçe gelirlerinin bütçe giderlerini karşılama oranı 2022 yılında yüzde 95,2 iken 2023 yılında yüzde 79,1’e düşmüş, 2022 yılında bütçe gelirlerinin yüzde 84’ünü oluşturan vergi gelirlerinin payı 2023 yılında enflasyon ve vergi düzenlemelerine rağmen ancak yüzde 86,4’e çıkabilmiş ve vergi gelirlerinin tahsilat/tahakkuk oranı ise 2022 yılında yüzde 81,3 iken 2023 yılında cüzi bir artışla yüzde 83,7 olarak gerçekleşmiş. Bütçe gelirleri, vergi gelirlerini içeren kısımda yüzde 86,1 oranında artış gösterdi. Ancak, vergi gelirlerinin GSYH içindeki payının 2022'den bu yana düşmesi, ekonomik büyümenin sürdürülebilirliği konusunda soru işaretleri yaratıyor. Vergi tahsilatlarındaki artışta kurumlar vergisi, ithalde alınan KDV, gelir vergisi ve özel tüketim vergisinin etkisi büyük. Ancak, dolaysız vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payında düşüş göze çarpıyor. Faiz dışı açığın 2022'den bu yana yüzde 315,2 artması ise dikkat çekici. Bir başka deyişle faiz yükünün de yükseldiği bu bütçede, gelirler ve giderler arasındaki uçurum faiz giderlerinin eritilmesine izin vermiyor. Faiz Yükü: Faiz giderleri 2023 yılında yüzde 117 artış göstererek 674,6 milyar liraya yükseldi. Özellikle iç borç faizleri, faiz giderlerinin yüzde 55,4'ünü oluşturuyor. Bu durum, ekonominin finansman zorluklarına işaret ediyor. Borçlanmanın maliyeti yüksek enflasyon ve diğer kötü ekonomik göstergelerden dolayı artıyor. Vergi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme: Bütçe gelirleri, vergi gelirlerini içeren kısımda yüzde 86,1 oranında artış gösterdi. Ancak, vergi gelirlerinin GSYH içindeki payının 2022'den bu yana düşmesi, ekonomik büyümenin sürdürülebilirliği konusunda soru işaretleri yaratıyor. Vergi tahsilatlarındaki artışta kurumlar vergisi, ithalde alınan KDV, gelir vergisi ve özel tüketim vergisinin etkisi büyük. Ancak, dolaysız vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payında düşüş göze çarpıyor. Dolaysız vergilerin (Gelir, kurumlar, motorlu taşıtlar ve veraset ve intikal vergileri dikkate alındığında); toplam vergi gelirleri içindeki payı 2022 yılında yüzde 37,8, 2023 yılında ise yüzde 34,5 olarak gerçekleşmiş. Bir başka deyişle gelir ve servet yeterince vergilenmezken, dolaylı vergiler üzerinden dar gelirliler vergilendiriliyor. Bu da gelir dağılımının her geçen gün bozulması demek. Cari transferler kapsamında yer alan görevlendirme giderleri (Görev zararları) dar tanımlı olarak (Sosyal güvenlik kurumlarına aktarılan kaynaklar hariç tutularak) bakıldığında bile 2022 yılında 48,4 milyar lira olarak gerçekleşmiş iken 2023 yılında % 440,5 oranında artarak 261,6 milyar liraya çıkmış. Harcamaların Yapısı: Sermaye giderleri, özellikle gayrimenkul sermaye üretim giderleri, 2023 yılında dikkat çeken bir nokta. 858,1 milyar TL tutarında bir harcama yapılmış. Bu tutarın Aralık ayında yüzde 74,5’i harcanmış (639,4 milyar lira). Müteahhit giderleri, sermaye transferlerindeki yüzde 1.657,5'lik artışın önemli bir bölümünü oluşturuyor. Bütçe verilerine bakıldığında ise; gerek 2023 yılı toplam harcamasının 801,6 milyar liralık kısmının gerekse Aralık ayı harcamasının 622,7 milyar liralık kısmının detayının görülmediği ve “Diğer kurum, işletme ve hane halkına yapılan sermaye transferleri” başlığı ve “Sınıflandırmaya girmeyen diğer kurum, işletme ve hane halkına yapılan sermaye transferleri” alt başlığı altında tek bir tutar olarak gösterildiği ve bu yaklaşımla bütçenin açıklık ve şeffaflık ilkesinin göz ardı edildiği görülüyor. Sermaye transferleri, karşılıksız olarak yapılan bir bütçe gideri. Kişi veya kurumların bina vb. inşaat işi, ulaşım aracı, makine-demirbaş gibi sermaye niteliğindeki harcamalarını karşılamak için yapılan ve vergi gelirlerimizle finanse edilen bütçemizden yapılan kaynak aktarımları. Cari Transfer Harcamaları: Cari transfer harcamaları 2.373,6 milyar liraya ulaştı. Hazine yardımları ve görevlendirme giderleri, bu harcamalar içinde öne çıkıyor. Özellikle işsizlik sigorta fonuna yapılan hazine yardımı, sağlık, emeklilik ve sosyal yardım giderleri dikkat çekici. Cari transferler kapsamında yer alan görevlendirme giderleri (Görev zararları) dar tanımlı olarak (Sosyal güvenlik kurumlarına aktarılan kaynaklar hariç tutularak) bakıldığında bile 2022 yılında 48,4 milyar lira olarak gerçekleşmiş iken 2023 yılında % 440,5 oranında artarak 261,6 milyar liraya çıkmış. Sosyal güvenlik kurumlarına 2023 yılında hazine yardımı olarak 382,6 milyar lira, görevlendirme giderleri olarak da 502,8 milyar lira olmak üzere toplam 885,4 milyar lira kaynak aktarılmış. Sonuç: 2023 bütçe gerçekleşmeleri, ekonominin karmaşıklığı ve belirsizliklerle dolu bir yılı yansıtıyor. Artan bütçe açığı, faiz yükündeki artış, vergi gelirlerindeki dağılım ve harcamaların yapısı, ekonomi yönetiminin dikkat etmesi gereken önemli konular olarak karşımıza çıkıyor. Umarız, bu veriler üzerinden çıkarılacak derslerle birlikte, 2024 yılı ekonomik planlamalarda daha sürdürülebilir bir yol haritası çizilir.