2022 yılı 'Türkiye İşçi Sınıfı Raporu yayımlandı

GÜNDEM

Emek Çalışmaları Topluluğu geçtiğimiz günlerde 2022 yılına ait Türkiye'de İşçi Sınıfı Eylem Raporu’nu yayımladı.

Araştırma verilerine dayanarak hazırlanan bu rapor, 2022 yılında gerçekleşen ve basında yer bulan işçi sınıfı eylemlerini inceliyor. 2015'te başlayan yıllık rapor geleneğinin sekizincisi olan bu çalışma, 2022'nin, işyeri kaynaklı eylemler ve eylemlere katılımcı sayısının en yüksek olduğu bir yıl olduğunu ortaya koyuyor. Raporda ayrıca 2022'de basına yansıyan 1.556 tekil işçi ve memur eylemi tespiti yer alıyor. İşyeri temelli eylemlere yaklaşık 155 bin kişinin katılımı dikkate alınırsa, 2015'teki büyük grev dalgasının bile geride kaldığı ortaya çıkıyor.

EYLEMLERİN %44’Ü BASINA YANSIMIŞ

Raporda 600 işyeri ve 155 bin işçinin eylemlilik durumu incelenmiş. %52 özel kadrolu, düzenli işçilerin %52’si özel sektörde çalışanlar (taşeron ya da düzensiz işçi olmayan özel sektör çalışanları) tarafından gerçekleştirildiği saptanmış. Hak arama eylemlerinin %19’u memurlar, %9’u ise özel sektör taşeronu şirketlerin çalışanları tarafından gerçekleştirilmiş; %44’ünde basın açıklaması, %30’unda fiili grev, %10’unda ise kalıcı direniş olarak gerçekleştirilmiş. Eylemlerin %36’sı düşük bulunan ücretleri arttırma hedefiyle yapıldığı ortaya çıkarken diğer mücadele alanları sırasıyla %19’unda işten atma, %16’sında ise sendikalaşma nedenleri rol oynadığı görülüyor. Toplu iş sözleşmesi bağlamında yapılan eylemler ise vakaların %11’ini oluşturuyor.  Ayrıca basına yansıyan eylemlere katılarak hakkını aradığı için en az 2.699 işçinin işten atıldığı anlaşıldı. Bu sayı 2017’den beri kaydedilen en yüksek sayıdır. Bunlardan 1.533’ü işyerinde sendikalaşma nedeniyle işten çıkarılmış.

ÖZLÜK HAKLARININ İYİLEŞTİRİLMESİNE YÖNELİK MÜCADELE 2022’DE REKOR KIRDI

İşyeri temelli eylem vakalarının %35’inde üretimi durduran ya da yavaşlatama tarzında bir tutum izlenmiş. Bu oran 2020’de %26, 2021’de ise%21 olarak kaydedilmişti. Özlük haklarının iyileştirilmesi sebebiyle yapılan eylemlerin oranı %72 olarak yansırken geri kalanı ise savunma niteliğinde eylemler olarak sınıflandı. Hak iyileştirme talebine yönelik eylemler 2020 yılında %26, 2021 yılında ise %65 olarak gerçekleşmişti. İşyeri temelli eylem vakalarının %14’ü kısaca tekstil diye anılan dokuma ve hazır giyim sektöründe gerçekleşti. %13’ü metal, %9’u da sağlık ve sosyal hizmet sektörü öne çıktı. İşyeri grevlerinin %48’i bir işçi sendikası, %16’sı bir memur sendikası tarafından yapılırken, eylemlerin %28’i herhangi bir kurumun katılımı olmadan sadece işçiler tarafından yapılmış. Kurumdan bağımsız eylemlerde 2020’ye (%15) göre iki misline yaklaşan bir artış gerçekleşmiştir. Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası (SES) En çok eylem vakası örgütleyen sendikalara baktığımızda birinci sırada 45 vakayla KESK’e bağlı SES, ikinci sırada 32 vakayla Genel-İş, üçüncü sırada ise 31 vakayla Birleşik Metal-İş göze çarpıyor.

ŞUBAT 2022 EYLEMLER AÇISINDAN HAREKETLİ GEÇTİ

Şubat 2022’de 179 eylemle işçi mücadelesi rekor kırdı. 2022 yılı boyunca ortalama eylem sayısı 85 olarak ölçüldü. 2022 yılının ilk iki ayında büyük bir fiili grev dalgasının yansıdığı araştırmaya göre Ocak ayında başlayıp Şubat’ta zirveye ulaştığı görülüyor. 2022 Şubat ayı 2015’ten bu yana geçmiş şubat ayları göz önüne alındığında eylemlilik bakımından rekor kırdı.

2022’DE DRAMATİK ARTIŞ

Türk Metal’in Ocak ayında MESS’le süren görüşmeler esnasında yaptığı ve yaklaşık 40 bin kişinin katıldığı miting Ocak ayındaki katılımcı sayısını zirveye taşıdı. Eğitim-Sen ve Eğitim-İş’in öncülüğünde Öğretmenlik Meslek Kanunu’na karşı yurt çapında düzenlenen ve yaklaşık 20 bin kişinin katıldığı bir günlük grev sayesinde Kasım ayı eylemci sayısı bakımından üçüncü sıraya yerleşti. Dr. Karakaya’nın silahlı saldırı sonucu yaşamını yitirmesine karşı TTB öncülüğünde yurt çapında örgütlenen ve yaklaşık 10 bin kişinin katıldığı eylem Temmuz ayının dördüncü sırada gelmesinin temel sebebini oluşturduğu saptanmış. 2021’de işyeri temelli eylemlere katılanların sayısının 83 bine yükseldiği ve bu sayının 2016’dan bu yana ulaşılan en yüksek sayı olduğu gözlemleniyor. 2022’de ise eyleme katılanların sayısı 155 bine çıkarak Metal Fırtına’nın yaşandığı 2015’i bile geride bırakıyor.

MEMURLAR SENDİKAL HAKLARDAN MAHRUM KALDI

Eylemlerde yer alan işçilerin istihdam türleri incelendiğinde özel kadrolu işçilerin (özel sektörde düzenli çalışan ve taşeron işçi olmayanlar) eylem vakalarının %52’sini örgütlediği ortaya çıktı. Özel kadroluların oranı ortalamadan biraz yüksekken, memurların oranı geride kaldı. Büyük oranda inşaat sektöründeki işçilerin oluşturduğu özel taşeron işçilerinin eylemlerinde, 2016’da başlayan oransal düşüş 2021’de son bulmuş ve bu oran %5’ten %7’ye çıkmıştı. 2022’de artış devam etmiş ve özel taşeronların oranı %9’a yükseldi. Bu durum, özel sektördeki düzenli çalışan işçilerin eylemlerde daha etkin bir rol oynadığını ve özellikle inşaat sektöründeki taşeron işçilerinin eylemlerinde bir artış olduğunu gösteriyor. Tablodaki en az 10 işyeri temelli eylem vakasında gözlenen eylem nedenleri aşağıda sıralanmıştır. Vakaların çoğunda birden fazla eylem nedeni bulunmaktadır, bu nedenle toplamda 600 işyeri temelli eylem vakasında 851 farklı eylem nedeni arasında ilk sıraya yerleşti.

ENFLASYON KARŞISINDA ERİYEN MAAŞLAR GREVLERİ TETİKLEDİ

2022'de düşük ücret, %36 ile birinci sıraya yükseldi. Bu eylemler genellikle sendikalı olmayan işçilerin ücret artışı taleplerini yansıtıyor. Toplu İş Sözleşmesi (TİS) kapsamında yapılan eylemlerde ücret talebi ön plana çıkan konular arasında. Düşük ücret nedeniyle yapılan eylemlerle birlikte 2022'de yapılan eylemlerin yaklaşık yarısının enflasyon karşısında eriyen maaşlara ilişkin yapıldığı anlaşıldı. 2021'de toplu iş sözleşmesi görüşmeleri, nedenler arasında açık ara birinci sıraya yerleşmişti. Enflasyon ve gelir kayıpları nedeniyle yapılan eylemler, "Zamlar ve enflasyon", "Düşük ücret", "Vergi", "Geçinemiyoruz" ve "Asgari ücret" gibi temel gündemleri içeriyor. Ekonomik nedenlerle düzenlenen eylemler, 257 vakadan 100'ünü oluşturarak %39'luk önemli bir paya sahip. Düşük ücretle ilgili 28 eylemde dikkat çeken bir detay, emeklilerin düşen emekli aylıklarına karşı yapılan eylemlerdir. Ayrıca, Petrol-İş'in işyerlerindeki zam ve enflasyona karşı düzenlediği eylemler de dikkat çekici. İşçi sağlığı ve iş cinayetleri, 2022'de öne çıkan bir diğer eylem nedenleri arasında sayılıyor. Bartın-Amasra'daki maden patlamasında yaşanan 42 işçi ölümü, konfederasyonlar, sendikalar ve sivil toplum kuruluşları tarafından ülke çapında düzenlenen protestolar göze çarparken eylemlere katılan sayısında belirgin bir artış görüldü. 2021'de 41 bin eylemciyle gerçekleşen 357 eylem, 2022'de 53 bin eylemciyle 257 eyleme yükseldi. Konularına göre sıralamada 1 Mayıs eylemleri %43'lük ilk sırada yer alırken zamlar, enflasyon, işçi sağlığı ve iş güvenliği, düşük ücret gibi nedenlerle düzenlenen eylemler de sırasıyla %18, %13 ve %11'lik paylara sahip.

2022’NİN EYLEMLERİNDE ÖNE ÇIKAN SEKTÖRLER

TAŞIMACILIK SEKTÖRÜ

- Kargo ve motokuryeler, 7 farklı işyeri ve şehirde (İstanbul, İzmit, Gaziantep, Eskişehir, İzmir, Diyarbakır) eşzamanlı eylemler düzenlemişlerdir. - Trendyol motokuryelerinin başlattığı eylemler diğer firmalardaki işçileri harekete geçirmiştir ve bu eylemler sonucunda bazı kazanımlar elde edilmiştir. - Eylemlerin örgütlenmesinde DİSK'e bağlı Nakliyat-İş, bağımsız sendika TEHİS ve işçilerin kendi inisiyatifleri etkili olmuştur.

TEKSTİL SEKTÖRÜ

- Gaziantep, İstanbul ve Tekirdağ'da toplam 47 fabrikada tekstil işçileri düşük ücretler nedeniyle iş bırakmışlardır. - Eylemler 1 ila 3 gün arasında sürmüştür. - Birtek-Sen, Deriteks ve işçilerin kendi inisiyatifleri bu eylemlerin örgütlenmesinde ön plandadır. - Sosyal medya ve sendikaların verdiği bilgilere göre 35 fabrikada tam veya kısmi kazanım sağlanmıştır. Gemi Yapımı, Taşımacılığı ve Depoculuk - Bu sektörde İzmir merkezli olmak üzere 25 farklı işyerinde eylemler yapıldı. - İstanbul'da Migros depolarında ve Artvin'in Hopa limanında ücret zammı ve mesai ödemeleri için eylemler düzenlendi. - İzmir'deki gemi yapım atölyelerindeki yüzlerce işçi ortalama dokuz gün iş bırakmış ve bazı kazanımlar elde edildi

METAL SEKTÖRÜ

- Metal işkolunda düşük ücret, toplu iş sözleşmesinde anlaşma sağlanamaması gibi nedenlerle eylemler gerçekleşti. - İstanbul, İzmir, Eskişehir, Mersin ve Ankara'daki dokuz fabrikada fiili grevler ve iş yavaşlatma eylemleri yaşandı. - Birleşik Metal-İş, Lastik-İş ve Limter-İş sendikalarının dahil olduğu iki işyerinde ve diğer yedi işyerinde işçilerin kendi örgütlülükleriyle eylemler düzenlendi.

PETROKİMYA SEKTÖRÜ

- Gaziantep ve İzmir'de toplamda 7 işyerinde yaklaşık 700 işçi fiili grevler düzenlemiş, ücret zammı talep etti. - Ortalama 1,5 gün süren bu eylemlerde bazı fabrikalarda kısmi kazanımlar elde edildi. Raporun tamamına Emek Çalışmaları Topluluğu'nun sayfasından ulaşılabilir.