Alaattin Aktaş 24 Ekim’de Dünya gazetesindeki köşesinde Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu’nun haber bültenine atıfla Türkiye’de 5 milyon 339 bin gencin boşlukta olduğunu yazdı. Diğer deyişle, 5,3 milyon genç örgün/yaygın eğitimde veya istihdamda değil. Boşluktaki gençlerin %72’sini kadınlar, %28’ini ise erkekler oluşturuyor. Aktaş bu konudaki tespitini ise şöyle ifade ediyor:

“Acaba 5,3 milyon gencin tümü iş bulamadığı, okuma olanağı elde edemediği için mi ‘boşluktaki genç’ tanımına giriyor. Bu soruya evet yanıtı vermek pek doğru olmaz. Bizde iş beğenmeme durumu giderek belirginleşiyor, küçük sanayici eleman bulamıyor. Bu sıkıntı giderek büyüyor. Bir de işsizlik maaşı konusu fazla istismar ediliyor.”

OECD, EuroStat, ILO gibi yabancı kuruluşlarca NEET (neither in employment, nor in education or training) olarak tabir edilen bu durum ilk bakışta genç kayıp nesli işaret ediyor. Ancak tanım incelendiğinde işin aslı farklı görünüyor. NEET esasen örgün/yaygın eğitimde olmayan ve kayıtlı (formel) işgücü piyasasında olmayan gençleri ifade ediyor. Diğer deyişle herhangi bir eğitim almayan ve sigortalı yani formel bir işi olmayan gençler NEET kapsamına giriyor. Bu kayıtlı istihdamda olmama koşulu, NEET’lerin enformel çalışabileceği gerçeğini ortaya koyuyor. Bu nedenle işin aslı sanıldığından epey farklı:

• Kayıtdışı istihdamın %34,3 olarak ölçüldüğü Türkiye’de bir gencin NEET olması kayıtdışı çalışmadığı anlamına gelmiyor. Diğer deyişle, NEET’ler kayıtdışı istihdamın en olası adayları.
• Genç kadınlar arasında NEET düzeyinin erkeklere göre çok daha yüksek olmasının birincil nedeni kadınların, kayıtdışı istihdamın %83,3 olduğu tarım sektöründe, erkeklere göre daha yaygın çalışması (kadınların %45,6’sı, erkeklerin %19’u tarım sektöründe faal).
• Türkiye genç erkek NEET oranında İspanya, Yunanistan gibi Güney Avrupa ülkelerinden daha iyi durumda ve Brezilya, Portekiz, Şili ile neredeyse aynı düzeydeyken, genç kadın NEET oranında bu ülkelerin fersah fersah ilerisinde.
• Şehirleşme ve tarım sektörünün küçülmesi kayıtdışılığı azaltsa da %36,6 kayıtdışılık oranı ile inşaat sektörü şehirli genç erkekler için en yakın güvencesiz iş olanağı.

Pekiyi, bu gençler eğitim ya da beceri eksikliği ile mi iş bulamıyorlar? OECD’nin kullandığı beceri açığı endeksi (skills gap) bu tezin tersini söylüyor. Türkiye’de eğitimi ve becerisi yetersiz işgücünün en önemli engel olduğunu belirten firmaların oranı %10,3 (2003). Bu oran %30 ile Meksika’dan, %40 ile Şili’den, %29 ile Tunus’tan, %11,7 ile Mısır’dan ve %11,3 ile Sırbistan’dan geride. Yani mesele beceri eksikliği de değil.

Aktaş’ın dediği gibi bu gençler iş beğenmiyor olabilir mi? Buna dair elimizde bir veri yok. Ancak, kayıtdışılığın ve aynı zamanda NEET’nin bu denli yaygın olduğu bir ülkede “iş beğenmemek” herhalde hali vakti yerinde bir azınlığın derdi olsa gerek.